بررسی تطبیقی قطعنامه ۵۹۸ و برجام از نگاه قالیباف

محمدباقر قالیباف، شهردار تهران، در شماره اخیر نشریه همشهری ماه در مقاله ای به بررسی تطبیقی قطعنامه ۵۹۸ و برجام پرداخته است که در زیر می خوانید:

 

طی سال های گذشته مهمترین مساله مطرح در فضای سیاسی و اجتماعی کشور ما موضوع پرونده هسته ای بوده است. این مساله که ابتدا در قالب یک جنجال تبلیغاتی برنامه ریزی شده و در صدر اخبار جهانی قرار گرفت، به سرعت به یکی از اصلی ترین موضوعات دیپلماسی جهانی و به تبع آن اصلی ترین موضوع سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بدل شد. در مدت زمان 12سالی که از آغاز این پرونده می گذرد، در جامعه و فضای نخبگی ما بحث پیرامون ابعاد این ماجرا، نحوه مدیریت آن و نهایتا شیوه مطلوب مواجهه با آن موضوع بحث جاری بوده است. با دستیابی به توافق موسوم به برجام هم بحث همچنان ادامه دارد.

 

اهمیت این پرونده در تاریخ جمهوری اسلامی ایران تنها با یک واقعه دیگر قابل مقایسه است: جنگ تحمیلی 8 ساله و پذیرش قطعنامه 598. ازحیث دلایل شکل گیری، بازیگران نقش آفرین درمقابل نظام اسلامی، روند وقایع، منطق حاکم برروندشکل گیری مصالحه با یکدیگر شباهت های فراوانی میان این دو واقعه وجود دارد. به واسطه همین شباهت هاست که طی چند سال گذشته بحث پیرامون مقایسه این دو رویداد در جریان بوده است. در جریان ناشی از دوقطبی غالب بر فضای سیاسی ما دو برداشت متفاوت از این دو رویداد شکل گرفته است: عده ای پذیرش قطعنامه 598 را ناشی سازشکاری گروهی از اطرافیان امام راحل می دانند. آنان مدعی اند که برخی از اطرافیان حضرت امام(ره) با هدف زمینه سازی برای اهداف سیاسی داخلی و نیز عادی سازی رابطه با جهان غرب، شرایطی را به وجود آوردند که امام(ره) علیرغم نظریه اولیه خود مبنی بر ضرورت تداوم نبرد، توقف جنگ و پذیرش قطعنامه را اعلام کنند و این اقدام خود را به «نوشیدن جام زهر» تعبیر کنند. حامیان این تحلیل ها چنین رویکردی را به بحث مذاکرات هسته ای اخیر و توافق برجام هم تسری می دهند و دست اندرکاران این اقدام را به تکرار آن واقعه متهم می کنند. در مقابل این گروه، عده ای دیگر که با پذیرش قطعنامه و اجرای توافق برجام همسویی دارند، با نقد سیاست مقاومت و تاکید بر هزینه های ناشی از پیگیری آن، عنوان می کنند که هم در مقطع پایانی جنگ و هم در سال های اخیر در ماجرای هسته ای، جمهوری اسلامی ایران توان ادامه روند قبلی را نداشته است. این گروه اغلب بر دشواری های ادامه مسیر تقابل و بر دستاوردهای سیاست مصالحه تاکید می کنند. عنصر مهم و حساس تحلیل این گروه جایی آشکار می شود که با تکیه بر این نکته که تمام مشکلات جمهوری اسلامی ناشی از دشمنی با استکبار جهانی و خصوصا آمریکاست، اساسا سیاست مبارزه را زیر سوال می برند و هم در مقطع بعد از جنگ و هم مقطع بعد از توافق، این اقدامات را گامی به سوی خروج ایران از موضع تقابل با نظام جهانی و ورود به فضای روند عادی سازی روابط با قدرت های جهانی می دانند.

 

ما تلاش خواهیم کرد تا با تمرکز بر جهت گیری و مدیریت کلان امام(ره) و رهبر معظم انقلاب به عنوان راس نظام اسلامی در جریان این دو واقعه به تحلیل منطق حاکم بر رفتار جمهوری اسلامی بپردازیم و نشان دهیم که این دوگانه انگاری و قطبی سازی جاری در این دو تحلیل تا چه حد دارای خطای تحلیلی است. باور ما این است که مقاومت و مذاکره در تفکر دینی و سیره امام و رهبری نه تنها در تقابل و تضاد با یکدیگر نیستند، بلکه مکمل و پشتوانه یکدیگرند. از سوی دیگر مواجهه اصولی و درست با منظومه نظری و عملی امام و رهبری نشان می دهد که پذیرش قطعنامه 598 و توافق برجام از سوی نظام اسلامی، نه تنها به معنای پشیمانی از سیاست مبارزه با استکبار و گام اول حرکت به سوی عادی سازی رابطه با غرب نیست، بلکه تنها مرحله ای است از مراحل و روند بی پایان مبارزه حق و باطل. مبارزه و مجاهده ای که در کنه فلسفه انقلاب اسلامی نهفته است. مبارزه ای که نباید آن را تنها به مبارزه در میدان جنگ و مقاومت فروکاست. به عبارت بهتر برای جمهوری اسلامی استراتژی مبارزه با کفر و ظلم پایان ناپذیر است، ولی تاکتیک ها و شیوه های مبارزه بنا به اقتضائات زمانه و واقعیات میدانی تعیین خواهد شد. مقاومت و مذاکره برای ما ابزارهایی برای تحقق اهداف و پیشبرد سیاست اصولی مبارزه هستند.

 

شرایط منتهی به مذاکره معطوف به مصالحه:

در تحلیل روند منتهی به پذیرش قطعنامه 598 و توافق برجام، معتقدان به دوگانه فوق شرایط را به نحوی یکسویه تعبیر و تفسیر می کنند. منتقدان قطعنامه 598 و برجام بر این امر پای می فشارند که در صورت پایداری و مقاومت، امکان عقب راندن وجود داشته و تنها سستی ها و تحلیل های غلط مانع از تحقق اهداف شده است. گروه مقابل عنوان می کنند که ایران در آستانه پذیرش توافق ها، در شرایط نامناسبی بوده و نه تنها امکان ادامه روند پیشین وجود نداشته است، بلکه ادامه جنگ و منازعه هسته ای می توانست تهدیدهای زیادی را علیه کشور و نظام به وجود آورد.

 

از نظر ما هر دو تحلیل دچار یکسویه نگری هستند و این یکسویه نگری آنها را در تحلیل خود دچار خطا کرده است. نگاهی واقع بینانه به قصه پایان جنگ تحمیلی و پایان ماجرای هسته ای نشان می دهد که تن دادن جمهوری اسلامی به روند مصالحه ناشی از احساس ضعف و ناتوانی در مقابل قوت دشمن نبود، بلکه ناشی از شکل گیری این تحلیل و احساس نزد تصمیم گیران جمهوری اسلامی ایران بوده که اولا تحقق اهداف موردنظر از طریق ابزارها و تاکتیک ها پشت خاکریزها ممکن نیست، ثانیا شرایطی فراهم آمده که تحقق این اهداف از طریق ابزارهای دیگر یعنی پشت میز مذاکره بهتر قابل تحقق است. مساله مهم دیگر آن است که در سوی دیگر میدان هم چنین احساسی در دشمن شکل گرفته بود. مستندات نشان می دهد در هر دو ماجرا، دشمنی که ابتدا به هدف تحقیر نظام اسلامی، تحمیل اراده خود بر انقلاب، ناامید کردن مردم از نظام دینی و در یک کلام از میان برداشتن نظام اسلامی وارد میدان شده بود، از مقطعی به بعد و در سایه ایستادگی جمهوری اسلامی ایران و دستاوردهای ناشی از این مقاومت، تحلیل های خود را تغییر داده و چاره کار را در مصالحه و حل موضوع از موضعی بسیار متفاوت از موضع اولیه خود می بیند.

 

مساله آن است که در هر دو رویداد یکی از اصلی ترین اصول راهنمای رفتار جمهوری اسلامی حمایت از مذاکره از موضع برابر و ردمذاکره از موضع ضعف بوده است. در هر دو مقطع زمانی، مذاکره برای جمهوری اسلامی به عنوان ابزاری برای تحقق اهداف تنها زمانی جدی می شود که طرف مقابل با تغییر موضع خود، حاضر به گفت وگو از موضعی برابر و به رسمیت شناختن حقوق ایران ولو به صورت نسبی می شود. این تغییر موضع ناشی از ناامیدی از پیشبرد اهداف از طریق ادامه سیاست فشار و تهدید است. ایران در ماجرای جنگ تحمیلی در حالی که تا مقطع صدور قطعنامه 598 در تیر 1366، همه قطعنامه های قبلی را رد کرده بود، این قطعنامه را نه رد و نه تایید کرد، بلکه کوشید تا از موقعیت برتر خود در جبهه ها به سود بهبود شرایط آن اقدام کند. در ماجرای هسته ای هم تنها زمانی ایران تن به مذاکره جدی و رودررو با طرف آمریکایی داد که آمریکایی ها با تغییر موضع خود، حاضر به پذیرش خواسته های ایران شدند. نگاهی به خاطرات محمد البرادعی در مورد مواضع مقامات آمریکایی و اروپایی در مورد ضرورت برچیدن تمام زیرساخت های هسته ای ایران و مقایسه آن با مواضع چند سال اخیر مقامات دولت اوباما به خوبی این تغییر موضع را آشکار خواهد کرد.

 

خطای تحلیل و دوگانه سازی ساختگی

خطای تحلیل حامیان، دوگانه سازی های فوق را به جایی رسانده که عده ای (به صورت آشکار و پنهان) پذیرش قطعنامه و برجام به چیزی در حدود «فاجعه» و عاملان آن را به «خیانت» متهم می کنند و گروهی دیگر با ستایش این دو توافق و تعبیر آن به «فتح الفتوح»، عاملان آن را به «اسطوره» بدل می کنند. علیرغم موضع متفاوت تحلیلی، نتیجه این دو تحلیل یکی است. هر دو دسته ورود جمهوری اسلامی ایران به سیاست مذاکره معطوف به مصالحه و پذیرش توافق را از موضع ضعف و به عنوان مقدمه ای برای دست شستن از استراتژی مبارزه با استکبار نظام اسلامی و گام اول برای عادی سازی روابط با دنیای غرب به عنوان دشمن اصلی جمهوری اسلامی دانند. فرآورده نهایی این دوقطبی هم نهایتا به بن بست کشاندن مسیر حرکتی نظام است. گروه اول در عمل بدیلی را برای حل مساله ارائه نمی دهند و گروه دوم حل مساله را منوط به تجدیدنظر در اصول و هویت نظام می دانند.

 

این خطای تحلیلی کلیدی ناشی از بی توجهی نسبت به استراتژی و تاکتیک در نظام دینی است. خطایی که باعث می شود گروهی از توافق دچار خوف و گروهی دیگر دچار ذوق شوند. هر دو دسته از تحلیل ها با تصور تقابل میان سیاست مقاومت و سیاست مذاکره، گذر از اولی و در پیش گرفتن دومی را به عنوان نشانه ای از تجدیدنظرطلبی و گذار نظام دینی از رویکرد انقلابی به رویکرد یک نظام عادی می دانند. این در حالی است که مراجعه ای به رویکردهای امام راحل(ره) و مقام معظم رهبری در مقطع قبل و بعد از پذیرش قطعنامه و توافق، نشان خواهد داد که در نگاه و تحلیل آنان، نبرد نظامی- مقاومت و مذاکره معطوف به مصالحه تنها دو روی یک سکه و شیوه هایی در خدمت سیاست اصولی و بنیادین نظام اسلامی یعنی مبارزه با استکبار، ظلم و باطل است. نظام اسلامی نه تنها سیاست اصولی خود را کنار نمی گذارد، بلکه به عنوان نظامی عقلایی بر پایه ارزیابی صحنه مبارزه و شرایط میدانی آن، بهترین شیوه و تاکتیک لازم را برای تحقق اهداف خود بر می گزیند. اینجاست که در نظام تفکر دینی مفهوم مصلحت مطرح می شود. مصلحتی که نه تنها در تقابل با حق نیست، بلکه در امتداد آن و در خدمت تحقق آن است.

 

کسانی که در مقام تخطئه سیاست مذاکره و مصالحه برآمده اند و پذیرش قطعنامه 598 و توافق برجام را آشکار و پنهان به خیانت تعبیر می کنند، با محدود ساختن مفهوم اصولی مبارزه در محدوده صرف تقابل، به این نکته توجه ندارند که مبارزه در تفکر دینی و مفهومی بسیار وسیع است که کلیه کنش های فرد و نظام مبتنی بر حق را شامل می شود. در نظام تفکر دینی اگر وجهی از مبارزه، نبرد رودررو و مقاومت میدانی است، مذاکره، تلاش برای معیشت و حل مشکلات روزمره مردم هم اشکال دیگری از مبارزه است که هدف غایی آن اعتلای نظام مبتنی بر حق است.

 

متاسفانه شاهدیم برخی با درک محدود و قشری گرایانه از آرمان گرایی، آن را در تقابل با عقلانیت، واقع بینی، مصلحت اندیشی و تدبیر برای معیشت مردم قرار می دهند. آنها با بی توجهی به دستاوردهای کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت انعطاف تاکتیکی جمهوری اسلامی در مقطع پایان جنگ، به این نکته توجه ندارند که دستاوردهای نهایی پذیرش قطعنامه 598، تحقق اهداف اصولی راهبرد مبارزه از مسیر دیگری بوده است. آنها توجه نمی کنند که پذیرش قطعنامه 598 راهی را گشود که نتیجه آن نه تنها شکاف انداختن در صف دشمنان نظام اسلامی و حذف صدام حسین از صحنه خاورمیانه بود، بلکه زمینه بزرگی برای اعتلای جمهوری اسلامی و تقویت جبهه مقاومت در خاورمیانه گشود. این گروه توجه ندارند که در سایه این انعطاف تاکتیکی بوده که ایران از تهدیدها فرصت ساخت و دشمنان خود را که به فروپاشی این نظام دل بسته بودند، به پذیرش خواسته هایش وادار کرد.

 

در مقابل گروه فوق، برخی ذوق زدگان و دلدادگان سیاست مصالحه و مذاکره نیز با بی توجهی به اصول و آرمان های انقلاب اسلامی که براساس نفی طاغوت و انکار ولایت شیطان استوار است، گذر از سیاست مقاومت به سیاست مذاکره و مصالحه را ناشی از پشیمانی نظام اسلامی از مقاومت و ایستادگی خود می دانند و براساس برداشتی سکولار از عقلانیت، واقع بینی را به دست شستن از آرمان ها و تن دادن به واقعیت ظالمانه نظم بین المللی لیبرالی و سلسله مراتب حاکم بر آن می بینند. آنها دائما در حال تکرار این سخن هستند که تحقق توسعه و پیشرفت و تامین عزت و معیشت مردم جز در سایه این روند ممکن نخواهد شد. این گروه با دست گذاشتن بر هزینه های استراتژی مبارزه و برجسته سازی این هزینه ها و کاستن از دستاوردهای آن به صورت خواسته یا ناخواسته در پی ضعیف نشان دادن خود و بزرگ جلوه دادن دشمن و توانایی های آن هستند و آن را مقدمه ای بر این نتیجه گیری قرار می دهند که نظام دینی باید از آرمان های خود دست شسته و به نظام «عادی» بدل شود که واقعیت های نظام جهانی را می پذیرد و در ذیل آن و با قواعد آن درصدد تحقق منافع خود است. آنها با بسط دامنه مفهوم مصلحت نظام، آن را تا جایی گسترش می دهند که عملا به عنوان زمینه ای برای پذیرش ولایت کفر بدل می شود.

 

این جریان با غفلت از صحنه مبارزه و دلایل تن دادن طرف مقابل به مصالحه ای متوازن با جمهوری اسلامی، توجه ندارند که عزت مذاکره کنندگان ما پشت میز مذاکره، نتیجه چیزی جز دستاوردهای مقاومت همه جانبه نظام و مردم نیست. در مبارزه با دشمنانی که در پی حذف و نابودی ما هستند و خواسته اصلی شان «باز کردن تک تک پیچ و مهره های تاسیسات هسته ای ایران» است، صرف لبخندها و سخن گفتن ها زمینه تحقق اهداف و خواسته ها نیستند، بلکه آنچه به رسمیت شناخته شدن حقوق ما را تضمین می کنند، داشته ها و قابلیت هایی است که جز با مقاومت توام با هزینه و فایده به دست نمی آید. این گروه به این نکته توجه نمی کنند که آنچه باعث دستیابی به توافق های نسبتا متوازن و قابل قبول شده است، چیزی جز دستاوردهای سیاست مقاومت نبوده است. دستاوردهایی که دشمن را به تجدیدنظر در سیاست اولیه خود و پذیرش ایران و خواسته های آن به عنوان یک واقعیت غیرقابل چشم پوشی مجبورکرده است. این تغییر نه تحولی ناشی از حسن نیت طرف مقابل، بلکه دقیقا ناشی از درک ناتوانی در تحمیل اراده خود بر نظام اسلامی بوده است. وقتی به سخنرانی ها و مواضع باراک اوباما مراجعه شود، درک این نکته آسان خواهد بود که او دائما بر ناکارآمدی سیاست فشار بر ایران و غیرممکن بودن تغییر رویکرد اصولی ایران درصورت تشدید فشارها تاکید می کند. تجربه عدم پایبندی دشمن به توافقات نامتوازن و یک طرفه ای مانند پاریس و سعدآباد نشان می دهد دشمن اگر احساس کند که توان تحمیل اراده خود را بر ما دارد، لحظه ای در پشت کردن به تعهدات خود تردید نخواهد کرد.

 

نگاهی به تاریخ جمهوری اسلامی نشان داده است که حامیان برداشت های تحجرگرایانه و قشری، از مفهوم مبارزه و آرمانگرایی، نه تنها در درک صحنه مبارزه و اقدام مناسب دچار اشتباه شده اند و با اعمال ناسنجیده و نالازم خود هزینه های زیادی برای حرکت کلی انقلاب ایجاد کرده اند، بلکه با گذشت زمان موضع خود را 180درجه تغییر داده و به «انقلابیون پشیمان» بدل شده اند که دائما در حال تبری جستن از گذشته خود هستند و مسیری درست عکس عملکرد قبلی خود پیش گرفته اند. براساس تجربه گذشته می توان آینده قشری نگران و متحجران امروز را نیز پیش بینی کرد.

 

در سوی دیگر تجربه نشان می دهد دلدادگان نیز تا چه میزان در تحلیل های خود به اشتباه رفته اند. تجربه 3 دهه گذشته تعاملات ایران و آمریکا نشان می دهد که علیرغم امیدهای بسیار به طرف مقابل، تقریبا تمام تلاش های این گروه برای عادی سازی رابطه با غرب و ایالات متحده به شکست انجامیده؛ شکستی که تقریبا عامل تمام آنها نه طرف ایرانی که طرف آمریکایی بوده است. فراموش نکرده ایم که 10سال قبل آمریکایی ها، کمک های جمهوری اسلامی به نبرد با طالبان و صدام حسین، نه به حسن نیت ایران، بلکه به ضعف نظام اسلامی تعبیر کردند و به طرف اروپایی مذاکره کننده با ایران اعلام کردند آنها حاضر به پذیرش هیچ نوع توافقی که متضمن حفظ زیرساخت های هسته ای ایران باشد، نخواهند بود. در مقطع کنونی هم در مقابل شیفتگی های موجود برای عادی سازی رابطه با آمریکا، طرف مقابل دائما از ایران به عنوان«دشمن» یاد می کند و بر ادامه سیاست های خصمانه در سال های آتی تاکید می کند.

 

منطق تعطیل ناپذیر مبارزه و انعطاف پذیری تاکتیکی در نظام ولایی

در مقابل دو منطق یکسویه و افراط و تفریطی دلواپسی و دلدادگی، منطق رویکرد انقلابی مبتنی بر اندیشه های امام (ره) قرار دارد که اساس آن مبتنی بر تاکید بر تداوم همیشگی بر منطق مبارزه و آشتی ناپذیری کفر و ایمان از یک سو و گزینش ابزارها، زمینه ها و تاکتیک های این مبارزه مبتنی بر سنجش عقلایی و اقتضائات زمانه و شرایط میدان مبارزه است. نگاهی به سیره فکری و عملی امام راحل و مدیریت راهبردی مقام معظم رهبری برای ما به مثابه راهنمایی است که نشان دهنده منطق صحیح در مواجهه با دشمن و نحوه تعامل با آن است. اساس بنیادین این بینش راهبردی مبتنی بر این تلقی است که در جهان جدالی پایان ناپذیر میان کفر و ایمان و حق و باطل در جریان است که هرگز آشتی میان آنها ممکن نخواهد شد. صحنه مبارزه ابدی و ازلی در جریان این مبارزه ساخته می شود و نتیجه آن تداوم مبارزه تا زمانی است که منطق حق و ایمان بر سیطره کفر و باطل پیروز شود. مطابق چنین تفکری گرچه ممکن است در درک مادی و عقلانیت سکولار صحنه مبارزه را حاکی از نبردی نابرابر و محتوم به شکست ببینید، ولی یکی از عناصر ایمان، باور وجود سنن الهی است که طبق آن خداوند یاری مومنان را در این نبرد تضمین کرده و پیروزی را به آنها وعده داده است. طبق همین سنن الهی، پیروزی در این مبارزه قطعی و همیشگی تنها زمانی حاصل خواهد شد که:

 

1- مومنان ضمن شناخت دشمن و عدم اعتماد به او، مرعوب تهدید و تطمیع دشمن نشوند، بر اصول و ایمان خود استوار بمانند و وحدت و همدلی شان را حفظ کنند.

 

2- عملکرد خود در میدان مبارزه را مبتنی بر عقلانیت متصل به وحی و واقع بینی مبتنی به درک اقتضائات زمانه تنظیم کنند، انعطاف پذیری تاکتیکی داشته باشند، مصلحت ها را در نظر بگیرند و چشم انداز وسیع تری به صحنه واقعی مبارزه داشته باشند و مسائل اصلی و فرعی را از یکدیگر تمییز دهند.

 

نگاهی به سیره رسول گرامی اسلام در ماجرای صلح حدیبیه نشان دهنده مصداقی مبتنی بر همین مبناست. عمل مبتنی بر درهم تنیدگی ایمان و عقل منجر به این می شود که خداوند صلح حدیبیه را به «فتح مبین» تعبیر کند و وعده پیروزی نهایی به مسلمانان بدهد. حال آنکه گروهی از مسلمانان سطحی نگر، پذیرش صلح حدیبیه را به عنوان تعطیلی مبارزه حق و باطل می دانستند، رسول گرامی اسلام آن را به عنوان گامی در راستای تحقق هدف عالیه پیروزی بر کفر برشمردند. گامی که علیرغم نگاه سطحی نگر اولیه به یکی از سکوهای اوج گیری حق بدل شد.

 

امام(ره) و مدیریت راهبردی جنگ تحمیلی

در ماجرای دفاع مقدس هم متاسفانه تصوری کلیشه ای وجود دارد که مدیریت امام(ره) را محدود به دوگانه ای می کند که مطابق آن گویی امام از همان ابتدا تنها راه پیروزی را نبرد نظامی و ادامه جنگ می دانسته و در نهایت به خاطر سازشکاری اطرافیان تن به پذیرش قطعنامه داده است. حال آنکه نگاهی دقیق تر نشان می دهد که امام(ره) در همان فردای فتح خرمشهر مطابق یک تحلیل کاملا منطقی، امکان مذاکره را مدنظر داشته اند و تنها بعد از جمع بندی نظرات مسئولان نظامی و سیاسی و فراهم نبودن شرایط و بسترهای دستیابی به یک مصالحه متوازن، به ادامه نبرد نظامی حکم داده اند. روی دیگر ماجرا هم زمانی آشکار می شود که به تحلیل و تلقی امام از پذیرش قطعنامه، توجه دقیق تری داشته باشیم. امام در سه سند مهم تاریخی یعنی منشور روحانیت، پیام به رزمندگان و پیام به ملت به مناسبت سالگرد کشتار مکه، شرایط پذیرش قطعنامه و آینده سیاست نظام راهبردی نظام اسلامی را ترسیم می کنند. امام در پیام خود به حجاج می فرمایند: «اما در مورد قبول قطعنامه که حقیقتاً مسأله بسیار تلخ و ناگواری برای همه خصوصاً برای من بود، این است که من تا چند روز قبل معتقد به همان شیوه دفاع و مواضع اعلام شده در جنگ بودم و مصلحت نظام و کشور و انقلاب را در اجرای آن می دیدم ولی به واسطه حوادث و عواملی که از ذکر آن فعلاً خودداری می کنم و به امید خداوند در آینده روشن خواهد شد و با توجه به نظر تمامی کارشناسان سیاسی و نظامی سطح بالای کشور که من به تعهد، دلسوزی و صداقت آنان اعتماد دارم، با قبول قطعنامه و آتش بس موافقت کردم و در مقطع کنونی آن را به مصلحت انقلاب و نظام می دانم و خدا می داند که اگر نبود انگیزه ای که همه ما و عزت و اعتبار ما باید در مسیر مصلحت اسلام و مسلمین قربانی شود، هرگز راضی به این عمل نمی بودم و مرگ و شهادت برایم گواراتر بود....» (صحیفه امام، ج21: 92) امام به این ترتیب نبرد نظامی و پذیرش قطعنامه را به عنوان تاکتیک های معطوف به تامین اهداف و مصالح نظام تعبیر می کنند که هر یک متناسب با شرایط اتخاذ شده اند. در پیامی دیگر امام(ره) این تعبیر را که پذیرش قطعنامه به معنای پایان سیاست راهبردی مبارزه است، رد کرده و عنوان می کنند: «خداوندا تو می دانی که ما سر سازش با کفر را نداریم.» (صحیفه امام، ج 21: 95). و «کسی تصور نکند که ما راه سازش با جهانخواران را نمی دانیم ولی هیهات که خادمان اسلام به ملت خود خیانت کنند... آن چیزی که در سرنوشت روحانیت واقعی نیست سازش و تسلیم شدن در برابر کفر و شرک است که اگر بندبند استخوان هایمان را جدا سازند، اگر سرمان را بالای دار برند، اگر زنده زنده در شعله های آتش مان بسوزانند، اگر زن و فرزندان و هستی مان را در جلوی دیدگان مان به اسارت و غارت برند، هرگز امان نامه کفر و شرک را امضاء نمی کنیم.» (صحیفه امام، ج21: 98). امام بر چنین مبنایی از فرزندان انقلابی خود می خواهد که «کینه های انقلابی»خود را برای نبرد در سایر میدان ها حفظ کنند. «ما می گوییم تا شرک و کفر هست، مبارزه هست. تا مبارزه هست، ما هستیم. کمربندهاتان را ببندید که هیچ چیز تغییر نکرده است.... بغض و کینه انقلابی تان را در سینه ها نگه دارید، با غضب و خشم بر دشمنانتان بنگرید و بدانید که پیروزی از آن شماست.»

 

مقام معظم رهبری و مدیریت پرونده هسته ای

در ماجرای هسته ای هم مدیریت راهبردی مقام معظم رهبری بر همین اصول استوار است. کلیدواژه اصلی رهبر معظم انقلاب طی سه دهه رهبری نظام اسلامی، تاکید بر آشتی ناپذیری موضع نظام اسلامی و استکبار جهانی بوده است. رهبری ضمن تاکید مداوم بر ضرورت شناخت و درک صحنه مبارزه، موضوع هسته ای را تنها یکی از مصادیق این مبارزه بیان کرده اند که هدف اصلی دشمن در آن به زانو درآوردن نظام اسلامی و مجبور کردن آن به کنار گذاشتن سیاست اصولی مبارزه با نظم ظالمانه کنونی حاکم بر جهان است. در کنار تاکید بر این تعارض ذاتی، رهبر انقلاب هیچ گاه اصل و ضرورت مذاکره برای تامین اهداف ملی و رفع بهانه ها را رد نکردند. این تاکید بر حفظ میز مذاکره زمانی مورد تاکید بود که ایران بر اساس تجربه شکست ناشی از عقب نشینی های مداوم دوساله در مقابل سه کشور اروپایی، سیاست مقاومت حداکثری را پیش گرفته بود.

رهبر معظم انقلاب در سال 1386 و طی یک سخنرانی ضمن انتقاد از تجربه تلخ عقب نشینی های یکسویه مذاکره کنندگان ایرانی در سال های قبل و تایید سیاست مقاومت و پیشبرد برنامه غنی سازی ایران، فرمودند «آن روزی که رابطه با آمریکا مفید باشد، اول کسی که بگوید رابطه را ایجاد بکنند، خود بنده هستم.»(13/10/86) شرایط چنین مذاکره ای زمانی حاصل شد که به دنبال آشکار شدن دستاوردهای حاصل از پیگیری سیاست مقاومت، طرف مقابل از موضع برتری طلبانه خود کوتاه آمد و درخواست مذاکره ای برابر و متوازن را داد. «آمریکایی ها مرتب و پی در پی پیغام می دهند که ما در پیشنهاد مذاکره منطقی صادقیم؛ یعنی صادقانه از شما می خواهیم که مذاکره کنید و مذاکره منطقی کنیم؛ یعنی مذاکره تحمیلی نباشد. من در جواب می گویم: ما به شما بارها گفته ایم در پی سلاح هسته ای نیستیم، شما می گویید باور نمی کنیم؛ ما چرا باید حرف شما را باور کنیم؟! .... برداشت ما این است که پیشنهاد مذاکره از سوی آمریکایی ها، یک تاکتیک آمریکایی و برای فریب دادن افکار عمومی است. باید ثابت کنید این نیست. می توانید ثابت کنید؟ ثابت کنید.»(1/1/92) با فراهم شدن زمینه های نسبی برای مذاکره متوازن، رهبر انقلاب با طرح استراتژی نرمش قهرمانانه زمینه های گذار از سیاست مقاومت حداکثری به سیاست گفت وگوی رودررو در خصوص بحث هسته ای را فراهم کردند.

 

در حالی که رهبر انقلاب طی دو سال گذشته مدیریت کلان فرآیند مذاکره و مصالحه را برعهده داشته اند و روند کلی آن را مورد تایید قرار داده اند، در عین حال در مقابل برداشتی که برجام را مقدمه ای برای عادی سازی روابط با آمریکا و سازش با استکبار می دانند نیز موضع صریحی اتخاذ کرده اند.« نکته دیگری که سؤال کردند [این بود که] تکلیف مبارزه با استکبار پس از مذاکرات چیست؟ مگر مبارزه با استکبار، تعطیل پذیر است؟ مبارزه با استکبار، مبارزه با نظام سلطه تعطیل پذیر نیست. این جزو کارهای ماست، جزو کارهای اساسی است، جزو مبانی انقلاب است. یعنی اگر مبارزه ای با استکبار نباشد، ما اصلاً تابع قرآن نیستیم. مبارزه با استکبار که تمام نمی شود. در مورد مصادیق استکبار، آمریکا اتمّ مصادیق استکبار است. مبارزه با استکبار تعطیل پذیر نیست، تکلیفش کاملاً روشن است و خودتان را آماده کنید برای ادامه مبارزه با استکبار»(20/4/94)

 

آشکار است که در نگاه امام و رهبری، مذاکره و مقاومت، دو روی یک سکه و تنها شیوه های مختلف پیشبرد سیاست تعطیل ناپذیر نظام برای مبارزه با ظلم و کفر هستند. مبارزه ای که گرچه هیچ گاه تعطیل نمی شود، ولی نباید صرفا به مقوله نبرد نظامی و مقاومت رودررو محدود شود. صحنه مبارزه آن قدر عظیم است که کل حیات فردی و جمعی را در برمی گیرد و دامنه آن وسیع تر از صرف مفهوم قتال است. متاسفانه امروزه برداشت های تنگ نظرانه، مفهوم عظیم و وسیع مبارزه و مجاهده را در یک بعد آن محدود می کنند. این در حالی است که مطابق تفکر دینی، شکل مبارزه و دامنه آن تنها باید متناسب با اقتضائات صحنه مبارزه و مبتنی بر سنجشی عقلانی میان ابزارهای در دسترس باشد و با تمام وجود در راستای پیشبرد آن اقدام کرد. چنین درکی بسیار فراتر از دوگانه سازی ساختگی ای است که تلاش دارند تا با بی توجهی به تمایز استراتژی و تاکتیک ها، مبارزه را به مقاومت و نبرد نظامی تقلیل دهند و مذاکره را به معنای کنار گذاشتن اصول و آرمان ها تعبیر کنند. دوگانه سازی های که تنها قادر است پذیرش قطعنامه 598 و برجام را ذیل دوگانه «خیانت-فتح الفتوح» تحلیل کند.

 

جمع بندی: آینده منطق مبارزه در نظام دینی

برجام به عنوان یک سند حاوی داده ها و ستانده ها، می تواند موضوع ارزیابی های متعدد و قضاوت های خوش بینانه و بدبینانه باشد. چنانکه قطعنامه 598 در متن خود حاوی داده ها و ستانده هایی بود که طبعا تامین کننده همه خواسته های ما نبود. ضمن آنکه متن این دو سند می تواند موضوع بررسی های موشکافانه باشد، ولی فراسوی این جزئیات، روند بزرگی جریان دارد که قطعنامه و برجام تنها مقاطعی بسیار مهم از آن روند کلی است. درک چرایی تحول در مدیریت پرونده های بزرگ نظام اسلامی بدون در نظر داشتن آن روند کلی و اقتضائات آن ممکن نخواهد بود.

 

پذیرش برجام و قطعنامه 598 از سوی مجموعه نظام اسلامی و در راس آن ولی فقیه، باید به عنوان گامی در مسیر کلان انقلاب اسلامی دیده شود که قرار است راهگشای تحقق اهداف کلانی باشد که این انقلاب و نظام در راستای آنها تاسیس شده است. هرچند دوگانه سازان تلاش دارند برجام را گامی به سوی تجدیدنظرطلبی در نظام اسلامی تعبیر کنند. واقعیت آن است که برجام تنها یکی دیگر از عرصه های مبارزه با استکبار است، گامی که تنها در سایه ناامیدی دشمنان از تحمیل اراده خود به ایران اسلامی برداشته شده است و طی آن ایران توانسته خواسته های اصلی خود را به طرف مقابل بقبولاند و عزتمندانه و سربلند از این نبرد نفسگیر خارج شود. نظیر آنچه که بعد از پذیرش قطعنامه 598 روی داد. در صورت عملکرد شایسته و انتخاب درست گام های بعدی، جمهوری اسلامی موفق خواهد شد تا ضمن به حداقل رساندن معایب این توافق، از آثار مثبت آن برای پیشبرد مبارزه همیشگی خود با استکبار استفاده کند. برخلاف کسانی که امیدوارند برجام مقدمه ای بر فرسایش روح مبارزه و مجاهده در نظام اسلامی باشد، منطق تعطیل ناپذیر انقلاب مجاهده ای همیشگی است که غایت آن شکل دادن به یک زیست مومنامه و مستقل در سایه های آموزه های دینی است. غایتی که به صورتی جوهری متفاوت با تمدن مادی مستقر در جهان امروز است.