ناگفته‌های مذاکرات در عمان
سخنگوی دولت روز چهارشنبه عنوان کرده بود که فرجام مذاکرات 11 فروردین است. این موضوع از دو جهت باید تعریف شود اول اینکه مذاکرات به نقاط امیدبخشی برای توافق رسیده است و تا 11 فروردین احتمال رسیدن به توافق نهایی بالاست و دیگر اینکه طرفین غربی حاضر به پذیرش شرایط معقول نیستند و ایران تا 11 فروردین تصمیمی جدی درباره تداوم مذاکرات خواهد گرفت. مذاکراتی که با آغاز دولت یازدهم بر ریل امید قرار گرفت و هدایت کنندگان آن، رویکردی متفاوت از دولت قبل برای رسیدن به توافق درنظر گرفتند. در این مسیر که پر از پیچ و خم بود گاهی یک پیاده روی به موضوعی سخت برای دلواپسان تبدیل می شد و روز دیگر لبخندهای ظریف حکایت از گامی در راستای تحقق خواست ایران بود.
در این راستا سیروس ناصری، عضو سابق تیم مذاکره کننده هسته ای کشورمان با «آرمان» به گفت وگو پرداخت که در ادامه می خوانید:
سخنگوی دولت اعلام کرده 11 فروردین فرجام نهایی است. ارزیابی شما از عملکرد تیم مذاکره کننده چیست که این تاریخ نزدیک از سوی یک مقام رسمی دولت اعلام شده است؟
تیم مذاکره کننده کنونی، یکی از قوی ترین تیم های مذاکره کننده در طول دوران مباحث هسته ای به شمار می آید، تک تک افراد این تیم دارای توانایی فوق العاده ای در این زمینه هستند و هم اینکه هدایت این مذاکرات را دکتر ظریف که به نظر من، برترین دیپلمات کشور است برعهده دارد که این موضوع یکی از اصلی ترین موارد برای برتری تیم ما در مذاکرات به حساب می آید. دکتر روحانی با عمق اطلاعی که به تمام این روند در بخش عملیاتی، حقوقی و فنی از زمان آغاز برنامه هسته ای تا امروز دارد با تیزبینی و دقت نظری مذاکرات را بررسی می کند که همین امر خروجی تیم ممتاز می باشد و بعید نیست که 11 فروردین فرجامی نیکو باشد.
اشاره به توانایی تیم هسته ای دولت یازدهم کردید. تفاوت اصلی این تیم مذاکره کننده با تیمی را که در دولت احمدی نژاد فعال بود، در چه می دانید؟
بیشتر از اینکه بگوییم تفاوت در تیم است؛ باید تفاوت را در موضوعات دیگر جست وجو کرد. موضوع هسته ای ایران دوره های مختلفی را گذرانده است. یعنی برنامه های ما یکسان نبوده است. در زمان دولت آقای احمدی نژاد، یک دوران تخاصم رودررو را با آمریکا و متحدینش طی کردیم و فکر می کنم آقای دکتر جلیلی و تیمشان هم به سهم خودشان در مقاطعی تلاش می کردند که به یک مصالحه مشخص برسند.
ولی خروجی مشخصی نداشت؟
فکر می کنم زمینه اش فراهم نشد یا به طور کامل فراهم نشده بود.
زمینه چه باید می بود که برای آن تیم فراهم نشد اما برای این تیم فراهم شد؟
در آن زمان دولت آمریکا هنوز آمادگی کامل برای حل مسائل را نداشت و تیم مذاکره کننده هم در آن زمان به دلیل مجموعه مسائل داخلی که با آن مواجه بود و همچنین نزدیک شدن به انتخابات ریاست جمهوری تا حدود زیادی محافظه کار و محتاط در پیشرفت مباحث هسته ای حرکت کرد.
فقط آمریکا یا اینکه ایران نیز آمادگی لازم را نداشت؟
هر دو دولت. آمریکا در اواخر دولت قبلی نشانه هایی را از خود بروز داد که احتمال آمادگی حل مسائل هسته ای با ایران را داشته باشد و در همین راستا صحبت های غیرمستقیمی هم کرده بود. در آن مقطع، این برداشت را می شد مطرح کرد که شاید در یک راه حل نهایی، ایران می تواند فعالیت هسته ای خود را به شکلی ادامه بدهد. ولی هیچوقت بحث مستقیم، روشن و دقیقی در این مورد حداقل تا جایی که من اطلاع دارم، مطرح نشد. اما مذاکرات دیگری در کنار مذاکرات رسمی 1+5 یا 3+3 در همان زمان در عمان شروع شده بود که اصولا بر سر آغاز روند فعلی مذاکرات است. در آن زمانی که آقای دکتر صالحی وزارت امورخارجه را به عهده داشت با پیگیری و پذیرش خطر توسط خود ایشان این مذاکرات در عمان شروع شد. گرچه این مذاکرات در یک مقطعی با رو ی کار آمدن دولت جدید تغییرشکل پیدا کرد ولی حداقل جوانه های این روند فعلی آن زمان زده شد. لذا یک استمراری بین گروه مذاکره کننده و وزارت خارجه در دولت قبلی بین آقای دکتر صالحی و دوستانشان در وزارت امور خارجه و گروه مذاکره کننده فعلی که خود وزیر امورخارجه مسئولیتش را به عهده دارد و تیم مذاکره کننده که وجه قالبش از وزارت امورخارجه وجود دارد.
در دولت تدبیر و امید چه نشانه ای وجود داشت که دولت آمریکا احساس کرد زمینه برای ورود به مذاکرات مهیا شده است؟
اقبال عمومی مردم در انتخابات نشان داد که دولت مقتدرتری سر کار است و از جانب اکثریت مردم ایران نمایندگی دارد که بتواند مباحث داخلی و مسائل خارجی را حل کند. این موضوع خیلی موثری بوده است. اما بیشتر از آن فکر می کنم مربوط به شناختی باشد که مجموعه غرب از مشی و روش دکتر روحانی داشت. آقای دکتر روحانی فردی بسیار قاطع، بسیار سختگیر و درعین حال بسیار منطقی، ریزبین و منعطف در مقابل آن چیزی است که عاقلانه و عادلانه می داند و چون این تجربه را داشتند واضح است که توانستند به این برداشت برسند که با این مجموعه جدید با خود آقای دکتر روحانی و تیمی که کار را شروع خواهد کرد امکان یک سلسله بحث های دقیق تر منطقی تر بیشتر از قبل وجود دارد و میل به توافق هم امکان پذیرتر خواهد بود. وقتی دکتر ظریف هم به عنوان وزیر خارجه منصوب شد، او نه فقط در ایران به عنوان دیپلمات برجسته و اول کشور مطرح اند بلکه به خاطر توانایی شان در دنیا هم مطرح است. مسلما این موضوع و درایت هم به طرف مقابل این فکر را القا می کند که امکان بحث های دقیق تر که بتواند منجر به یک نتیجه بشود بیشتر از گذشته وجود دارد.
شاهد هستیم که برخی، تیم مذاکره کننده را از طریق برخی تریبون ها در فشار قرار می دهند. فکر نمی کنید هر یک جمله که بیان می شود بر آینده مذاکرات تاثیر داشته باشد؟
شناختی که بنده از آقای دکتر روحانی دارم، ایشان فرد صبور و پرحوصله ای هستند، بیدی نیستند که از این بادها بلرزند و از انتقاد و برخورد نگران نمی شوند و یک مسیر حساب شده، طراحی و مدون برای خودشان دارند و اصولا حرکت ها و برنامه هایشان راهبردی است و همه حرکات را در یک چارچوب منسجم تدبیر و دنبال می کنند. بنابراین برای اینکه روش های رئیس جمهور روشن است هروقت که احتمال توافق زیاد می شود چه در ایران و چه در آمریکا مخالفین سروصدایشان قوی تر از قبل می شود و جنجال و هیاهویشان نیز بیشتر از قبل می شود. ولی من بعید می دانم، این جار و جنجال ها در روند مذاکرات و آنچه تصمیم گیری بر اساس منافع کشور است در اراده آقای دکتر روحانی و دکتر ظریف کمترین اثر را بگذارد. یقین دارم آنچه آقای ظریف در مذاکرات به آن برسد بهترین چیزی است که می توانستیم به آن برسیم.
مسلما این یک چیز آرمانی نخواهد بود ما در یک مذاکره نمی توانیم صددرصد به آنچه برسیم که می خواهیم، شک ندارم مسیری که طی می شود ما را به مطلوب ترین چیزی که برایمان در این مذاکرات ممکن است خواهد رساند و چون این یک واقعیت است. مطمئنا این درنهایت حمایت نظام را هم در بر خواهد داشت. اغلب این انتقادات منبعث از رقابت های سیاسی داخلی برای قدرت است و کمتر به خود موضوع مربوط است. این مخالفت ها هم البته موضوع غیرطبیعی به شمار نمی آید. در آمریکا هم که عده ای منتقد هستند و بیشتر به خاطر تحکیم جایگاه خودشان در دستگاه سیاسی آمریکا و تعمیم نفوذشان در آن سیستم اعتراضاتی می کنند که کمتر به محتوا مربوط است. من این را به ضرس قاطع می گویم مخالف ترین افراد در آمریکا اگر بیایند در یک صحبت و مناظره در آمریکا با ضعیف ترین افراد ما بحث کنند خودشان متوجه می شوند که حرف جدی برای گفتن ندارند. بسیاری از حرف هایشان در مورد یک موضوع بزرگی با این ابعاد منطقه ای و بین المللی شاید حتی اگر نگوییم کودکانه و ساده لوحانه است. ولی بالاخره بازی قدرت در هر کشوری بازی جدی است و فعلا یک مجموعه ای از افراد در دستگاه سیاسی آمریکا منافع خودشان را در این راستا بد می بینند همچنین منافع حزبی و سیاسی خودشان را در این موضوع می بینند که با این توافق مخالفت کنند. عین همین مساله هم در ایران وجود دارد و این اشکالی هم ندارد چون توازنی باید درمورد مخالفین توافق دو طرف وجود داشته باشد. من بیشتر مایلم بخش مثبتش را ببینم.
ولی نباید هر دو دولت برای رسیدن به توافق نهایی، اقدامی برای کاستن از شدت این مخالفت ها داشته باشند؟
یقین دارم که به توافق خواهیم رسید. یقین دارم این توافق، توافق معقول و عادلانه خواهد بود بنابراین در آمریکا حتما یک بخشی از مجموعه سیاسی آمریکا مخالفت شدیدی با توافق در آن مقطع خواهند کرد این مخالفت فقط سروصداست. درنهایت می خواهند چه بکنند؟ یعنی باید بیایند وتو کنند یعنی قانونی را از کنگره بگذرانند که آنچه دولت آمریکا به سرکردگی آقای جان کری و به ریاست آقای باراک اوباما در قبال دولتی که در تخاصم با آن هستیم پذیرفته را رد بکند. به نظرمن، مجموعه مخالفین در آمریکا جسارت جرات و جایگاه چنین تصمیمی را ندارند. بنابراین توافق جلو خواهد رفت.
در مورد ایران چه نظری دارید؟
در ایران هم همینطور است. مجموعه مخالفین قطعا در مقابل چنین توافقی جنجال خواهند کرد. اما اگر فرض بفرمایید درنهایت بگویید حاضرید که شما یک تصمیم بگیرید و اعلام بکنید این توافق که دکتر ظریف و دکتر روحانی کردند باید لغو بشود. بنابراین نتیجه می گیریم، آنچه به نفع کشور و مردم است، اتفاق خواهد افتاد. نتیجه مذاکرات یک توافق منطقی و عادلانه است که هم کشور بتواند در یک ارزیابی عادلانه به آن افتخار کند و هم مردم احساس عزت کنند درعین اینکه ببینند مشکلات و مسائلشان حل شده است. تردید ندارم که ما به این نکته خواهیم رسید و این نقطه هم خیلی دور نیست.
مهم ترین دلیلی که 21 آذرماه توافق صورت نگرفت و به 10 تیرماه سال آینده افتاد، چه بود؟
برداشتی که من از اخبار مذاکرات دارم این چنین است که آمریکایی ها در دقیقه 90 چند قدم به سمت مواضع ما برداشتند یعنی آنها بودند که شروع کردند به کوتاه آمدن از مواضعی که پشتش سنگر گرفته بودند و حرکت نمی کردند و این حرکت آنها امکان رسیدن به یک راه حل را فراهم کرد. ولی شاید برای خودشان هنوز هضم این مساله کمی در آن مقطع دشوار بود . به نظرم، این آمریکایی ها بودند که این دفعه نیاز و وقت بیشتر داشتند تا بتوانند شرایط داخلی خودشان را برای رسیدن به توافق تنظیم کنند و این مساله هم ایرادی ندارد؛ مساله ای که 10 سال از آن گذشته چند ماه این طرف و آن طرف خیلی مهم نیست. مهم این است که اگر زمانی که به توافق رسیدیم یک توافق متین، محکم و استواری بشود. یک توافق سست و زودرس ضررش بیشتر از یک توافق محکم و دیر رس است ضمن اینکه این بازه زمانی که اضافه شده چند ماهی بیشتر نیست. بنابراین خیلی نمی باید به این موضوع بیش از آنچه ماهیتش است به آن اهمیت داد.
پیش بینی براین است که بعد از توافق نهایی، ایران خواستار یکجا برداشتن تحریم ها است ولی کشورهای اروپایی و غربی به برداشتن تحریم به صورت پلکانی موافق هستند. اگر چنین وضعی پیش بیاید آیا ایران ادامه مذاکره می دهد یا خیر؟
موضوعات وقتی بیرون مطرح می شود با اخبار جسته و گریخته خیلی ساده به آن نگاه می شود وگرنه مبنا خیلی روشن است. هر حرکتی که طرف تخاصم یعنی آمریکا آمادگی اقدام یک جانبه و یک باره داشته باشد قاعدتا ما می توانیم آمادگی داشته باشیم که متناسب با آن عمل کنیم. هرجا بخواهد پلکانی عمل کند ما هم آنچه را که سهم ما در مذاکرات است را پلکانی عمل می کنیم؛ اینها چیزهایی نیست که مذاکرات را قفل کند. دو شیوه برخورد وجود دارد؛ اگر آمریکا می توانست تمام تحریم ها را یک جانبه بردارد آن وقت از ما هم می توانست این تقاضا را داشته باشد که خواسته هایش یکجا انجام بشود. وقتی این آمادگی را نداشته باشد، نمی تواند از ما بخواهد و نخواهد خواست و ما هم نخواهیم پذیرفت خواسته های او را یکجا عمل بکنیم، اینها مناسب باهم تنظیم خواهد شد. به نظر من، به همین دلیل مشکل خاصی در این زمینه وجود ندارد.
کشورهای غربی این قدرت را دارند که تحریم ها را به صورت یکجا حذف کنند؟
بگذارید این موضوع را تفکیک کنم؛ یک سلسله تحریم ها، تحریم های اروپاست. اروپا قطعا می تواند همه تحریم ها را همان طوری که با یک تصمیم شورای اروپا یکجا مستقر کرد با یک تصمیم همه را لغو کند. ظاهرا اروپایی ها بهانه می گرفتند و فقط می خواستند این تحریم ها را تعلیق بکنند که این هیچ منطقی ندارد. برداشت من هم این است که چون اروپایی ها واقعا با اصرار و فشار دولت آمریکا به این تخاصم کشیده شدند، خودشان اصلا موضع این چنینی در قبال ایران نداشتند. اروپایی ها اصلا نمی خواستند روابط اقتصادی شان با ایران به این شکل به سطح نزدیک به صفر برسد و لذا چون خودشان هم علاقه مند به تجدید روابط اقتصادی با ایران هستند من فکر می کنم در هر صورت ما تحریم های اروپا را بعد از توافق نخواهیم داشت.
در هر صورت جمهوری اسلامی سال هاست که درواقع بنای اقتصاد بین المللی و سیاست خارجی اش را بر اساس دنیا منهای آمریکا گذاشته است. ما اصولا روابط اقتصادی چندانی با آمریکا نداشتیم و همیشه خیلی محدود بوده است. بنابراین بقیه تحریم ها که به آمریکا، دولتش و کنگره برمی گردد، درست است که در مذاکرات مطرح است و ما باید مطالبه بکنیم اما این تحریم ها آنقدر از اهمیت برخوردار نیستند، مگر تحریم هایی که در آمریکا مصوب شده چه به عنوان ریاست جمهوری دولت و چه کنگره که تنبیهاتی را برای کشورها و شرکت های خارج از آمریکا پیش بینی کرده است که برای ما اهمیت دارد. این موارد است که باید لغو بشود. به نظر من، شاید قریب به اتفاق این تحریم ها، تحریم هایی است که دراختیار دولت آمریکاست و می تواند اینها را لغو کند و قاعدتا در حدود خواسته مذاکره کنندگان ما خواهد بود و انجام خواهد شد.
بنابراین اگر تحریم های اروپا برداشته بشود و تحریم های علیه افراد ثالث آنچه به آن تحریم های فراسرزمینی می گویند، برداشته شود هدف اصلی ما حاصل شده است یعنی اینکه دستگاه حاکم آمریکا شامل دستگاه های قضایی، حیطه صلاحیتش را به همه دنیا توسعه بدهد، یعنی یک مجموعه مقرراتی در آمریکا مصوب شده و اینهاست که مانع فعالیت اقتصادی اغلب کشورها و شرکت ها با ایران است که باید این موارد برداشته بشود. بخش سوم هم تحریم های شورای امنیت است که اینجا فقط دولت ها هستند هیچ ربطی به کنگره و پارلمان ندارد. بنابراین دولت ها باید تصمیم بگیرند که تحریم ها را بردارند به خصوص که 5 عضو دائم در این مذاکرات حضور دارند. اگر ما به توافقی با 5 عضو دائم برسیم معمولا عضو غیردائم هم حمایت خواهند کرد و بنابراین تحریم ها هم برداشته می شود. لذا من فکر می کنم، درعین اینکه بخش عمده مذاکرات قاعدتا روی تحریم متمرکز است، درنهایت حاصل مذاکرات رفع موثر تحریم ها خواهد بود.
نظر شما :