با توافق ژنو هسته ای شدن ایران به تعویق افتاد

دیپلماسی ایرانی: توافق مقدماتی که در تاریخ 24 نوامبر بین ایران و قدرت های جهانی شکل گرفت، بیش از آنچه بسیاری از منتقدان اش اجاره می دهند، خوب است. ایران در مقابل دریافت برخی مشوق های اقتصادی، پیشرفت برنامه های هسته ای خود را متوقف کرد. این اقدامات دوجانبه، موقت و برگشت پذیر هستند اما در صورتی که در بازه زمانی شش ماه پیشرفتی در مذاکرات و روند اعتمادسازی حاصل شود، آنگاه چشم انداز یک نقطه عطف در تلاش ها در زمینه منع اشاعه پیش رو خواهد بود.

این توافقنامه در نتیجه یک روند چند جانبه به دست آمد که به موازات آن مذاکرات محرمانه ایران و آمریکا نیز جریان داشت. هر دو چارچوب مذاکره ای در فضایی سازنده پیش رفت که تا چندی پیش با توجه به بدبینی دو طرف نسبت به یکدیگر، تصور آن دشوار بود.

مارک فیزپاتریک از موسسه بین المللی مطالعات استراتژیک که یک اتاق فکر در لندن است، می گوید به دنبال توافق هسته ای ژنو، زمان مورد نیاز برای هسته ای شدن ایران دو برابر می شود. این در حالی است که پیش از این توافق به نظر می رسید ایران ظرف مدت شش هفته بتواند مواد مورد نیاز برای ساخت سلاح هسته ای را تولید کند.

این در حالی است که ایران پذیرفته محدودیت هایی را در پروژه راکتور آب سنگین اراک اعمال کند. این راکتور می تواند پلوتونیوم تولید کند که یکی از مواد ضروری برای تولید بمب هسته ای است. از سوی دیگر ایران با بازرسی های روزمره و گسترده از تاسیسات هسته ای اش موافقت کرده است. در مقابل این اقدامات حدود 7 میلیارد دلار از اموال بلوکه شده ایران آزاد می شود، هرچند که در همین مدت شش ماهه، ایران از تحریم های نفتی 30 میلیارد دلار ضرر می کند. منتقدان این قرارداد می گویند به موجب این توافقنامه ایران می تواند به غنی سازی ادامه دهد.

این منتقدان درخواستی را مطرح می کنند که قابل مذاکره نیست. آنها می گویند باید فشار را بر ایران افزایش داد تا در نهایت تهران از برنامه های هسته ای خود دست بکشد. اما حرکت تندروها در این جهت می تواند ائتلاف بین المللی در قبال ایران را ضعیف کند. در واقع هدف مرحله بعدی مذاکرات این نیست که دستیابی ایران به سلاح هسته ای غیر ممکن شود، بلکه هدف این است که فاصله ورود ایران با باشگاه هسته ای بیشتر و بیشتر شود و حرکت در این مسیر دشوار تر شود تا در نهایت جامعه بین المللی فرصت داشته باشد در صورت انحراف برنامه های هسته ای تهران، واکنش نشان دهد.  

دیوید آلبرایت، بازرس سابق تسیلحاتی و بنیانگذار موسسه علوم و امنیت بین الملل می گوید: در توافق جامع باید از ایران درخواست شود که پروژه راکتور آب سنگین اراک را به طور کامل متوقف کند. همچنین تاسیسات آب غنی سازی فوردو نیز باید تعطیل شود. از سوی دیگر پروتکل الحاقی باید مورد موافقت ایران قرار گیرد .

دستیابی به توافقنامه ای با ایران که تمامی این موارد شامل آن باشد، آسان نیست. مذاکره کنندگان ایرانی به طور حتم در داخل تحت فشار قرار می گیرند. البته حسن روحانی، رئیس جمهور ایران همچنان از حمایت مقامات عالی برخوردار خواهد بود اما محافظه کاران با معامله ای که در آن ایران بیشترین امتیازها را ارایه می کند، مخالفت می کنند. از سوی دیگر آنها با ایده عادی سازی روابط ایران و آمریکا به موازات مذاکرات هسته ای نیز موافق نیستند.

روحانی تا کنون احتیاط زیادی به خرج داده است. اما این احتمال وجود دارد که برخی گروه ها مانع اجرای توافق هسته ای یا گام برداشتن به سوی توافق نهایی شوند. به این ترتیب رویکردی که تهران در مذاکرات بعدی اتخاذ می کند در مقایسه با ژنو 3، چندان سازنده نخواهد بود. اما تا کنون بر روی موضوعات متعددی توافق شده که شانس موفقیت را افزایش می دهد.

منبع: اکونومیست / تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10