آتش زیر خاکستر شعله‌ور می‌شود؟

دیپلماسی ایرانی: پس از چندین ماه بحث و بررسی در خصوص ارائه بسته ملی -اجتماعی موسوم به بسته دموکراتیک از سوی نخست وزیر ترکیه، درنهایت رجب طیب ادروغان روز دوشنبه اعلام کرد بسته ای را ارائه می کند که رضایت تمامی گروه ها را در بر داشته باشد. وی ضمن دفاع همه جانبه از بسته پیشنهادی اش گفت با اجرای بسته دموکراسی مسیر رشد و پیشرفت ترکیه هموارتر می شود و این کشور در راستای توسعه سیاسی و دموکراتیک گام برخواهد داشت. اما پس از آن که این بسته از سوی اردوغان اعلام شد دیری نپایید که واکنش های تندی به آن از سوی گروه های مختلف سیاسی و قومی ترکیه به ویژه کردها انجام شد.

گفته می شود این بسته شامل ۱۸ بخش است که به چندین فصل نیز تقسیم بندی شده و مهم ترین آنها شامل:

۱. تغییرات در قانون انتخابات

۲. اصلاحات در بخش فعالیت های احزاب سیاسی

۳. مجازات فردی

۴. شیوه و رفتار زندگی مردم

۵. انجام اصلاحات در نظام آموزشی ترکیه

۶. آزادی تجمعات و تغییرات در نام شهرها

و موارد دیگری که به عنوان بخش های عمده این بسته دموکراتیک مطرح می شود.

به طور کلی این بسته با هدف انجام اصلاحات لازمی که برای نظام ترکیه واجب بوده طرح شده و اردوغان گفته که برخی اصلاحات دموکراتیک منوط به اصلاح نظام اداری است که هیات وزیران می توانند آن را در قالب مصوبات و آئین نامه ها اجرا کنند.

آنچه در این اصلاحات به چشم می خورد بحث ضرورت اصلاح در قانون انتخابات است و منظور آن است که آیا می توان در آینده سیستم انتخاب و ورود احزاب به پارلمان و کسب ۱۰ درصد از آراء را تغییر داد که در این زمینه معیار بر همان حفظ ۱۰ درصدی انتخابات است. گفته شده که تغییراتی در خصوص سازماندهی احزاب و فعالیت شعبات و حتی رفع موانع عضویت در احزاب و آزادی تبلیغات انتخاباتی اعمال شده که شاید بیشتر منظور احزاب کردی باشد.

در این اصلاحات همچنین در خصوص اصلاح در نظام آموزشی صحبت شده که به طور مشخص بر دو نکته توجه داشته است:

الف: آموزش به زبان و لهجه های مختلف در ترکیه که به طور مشخص بحث از آموزش به زبان کردی در بخش های خصوصی شده است.

ب: آزادی به کار گیری حروف ممنوعه که شامل سه حرف است، W، Q و X که بیشتر در زبان کردی در ترکیه کاربرد دارد.

موضوع دیگر مساله رفع ممنوعیت استفاده از حجاب در ترکیه است و به طور مشخص بر این نکته تاکید شده که آزادی نسبی حجاب در بخش های دولتی و ادارات برابر با آئین نامه های نوع پوشش و استفاده از حجاب در این نهادهای دولتی آزاد است. تنها یک استثنا قائل شده که شامل پرسنل نیروهای مسلح، کارمندان امنیتی مربوط به پلیس و بخش قوه قضائیه و قضات است. در این اصلاحیه بحث آزادی حجاب مطرح شده اعم از اینکه استفاده بشود یا نشود به این معنا که به آن به عنوان یک امر آزاد نگاه شده است.

در زیرفصل های مواد آزادی در خصوص مجازات های فردی انتشار آزادی هایی در زمنیه زبان، نژاد و... شده و به طور مشخص تاکید کرده که هیچ فردی بر اساس زبان، قومیت، نژاد و ملیت و حتی رفتار بر اساس اعتقادات دینی مورد تبعیض قرار نخواهد گرفت و برضرورت صیانت و تضمین شیوه رفتار زندگی و روال دینی و عبادات و آئین ها به شکل فردی و گروهی تاکید شده و ممنوعیت ها رفع می شود.

آنچه گفته شد چکیده ای از بسته دموکراسی بود که اردوغان اعلام کرده و با امیدواری بسیار از آن سخن رانده که می تواند در آینده مبنا و مرجعی برای اصلاحات اساسی دموکراتیک در ترکیه باشد و همچنین تاکید کرده که این نه آخرین و نه اولین بسته اصلاحات سیاسی است بلکه در دوران های گذشته و از دهه ۵۰ به بعد در ترکیه چنین اصلاحاتی انجام گرفته و حتی اشاره شده که حزب عدالت و توسعه بارها در مسیر انجام اصلاحات اساسی حرکت کرده است. از سوی دیگر اشاره کرده که در آینده نیز همین روند اصلاحات ادامه پیدا خواهد کرد که به نظر می رسد این سخنان اردوغان بیشتر از آن جهت بوده است که نگاه معترضان به ویژه کردها و علویان را به شکلی مهار کند.

صرف نظر از بحث های مختلفی که در خصوص این اصلاحات شده بخش دوم متمرکز بر این است که آیا این بسته دموکراتیک که آن را اردوغان باز کرده پوشش دهنده و تامین کننده خواست و مطالبات تمام گروه ها در ترکیه است یا خیر و این امر پرسشی اساسی در خصوص این بسته دموکراتیک است.

واکنش گروه های مختلف مذهبی، قومی و سیاسی

واکنش های انتقادی و گاه تند گروه های مختلف نسبت به این بسته نشان می دهد که این بسته نتوانسته مطالبات جامعه مطالبه جوی ترکیه را پاسخ دهد که در این میان دو گروه بیشتر معترضند: کردها که به شدت نسبت به این بسته پیشنهادی به شدت انتقاد کرده اند و به ویژه در میان رهبران حزب صلح و دموکراسی که با این بسته برخورد کردند به عنوان مثال گلتن کشناک که نماینده حزب صلح و دموکراسی است گفته مفاد بسته چنان محافظه کارانه است که حتی جرات نداشتند از کردها و علویان سخنی به میان آورند و صرفا با بکار بردن لفظ های کلی شهروند و هموطن قصد دارند همان مسیر پیشین خود را ادامه دهند. وی همچنین تاکید کرده است که این بسته صرفا اقدام سیاسی و انتخاباتی در راستای ارتقاء جایگاه حزب عدالت و توسعه است. چنین واکنش هایی نشان می دهد که این بسته نتوانسته درخواست کردهای ترکیه را تامین کند. حتی در ارتباط با آزادی آموزش زبان کردی از عبارت نهادهای خصوصی استفاده شده و انتقاد کرده اند که چرا در بخش های دولتی این آزادی در نظر گرفته نشده و موضوعات دیگری در خصوص چگونگی فعالیت های سیاسی برخی از جریانات کردی به عنوان انتقاد مطرح شده است.

گروه دومی که منتقد این بسته سیاسی هستند علویان هستند که امیدوار بودند بسته دموکراتیکی که از ماه ها پیش با مانور تبلیغاتی به عنوان محور جدید در تحولات عمده سیاسی اجتماعی از آن صحبت می شد، بتواند این بار گرهی از مطالبات و خشم فروخورده علویان در ترکیه که طی سالیان و قرن های متمادی در سرزمین ترکیه مورد ظلم و ستم حاکمان برای انجام مناسک و مراسم های مذهبی خود بودند، باز کند. آنها انتظار داشتند تغییراتی هرچند جزئی در این بسته بیاید، اما در این بسته اشاره ای به علویان نشده است. اگرچه باید به این نکته اشاره کرد که در بندهایی از انجام اصلاحات به انجام اعمال دینی و آئین ها به شکل فردی و گروهی اشاره شده و گفته شده که منعی ندارند، بنابراین شاید به شکلی منظور طراحان همان علویان بوده است به ویژه آن که اعتراض علوی ها در ارتباط با آزادی و به رسمیت شناختن شیوه عبادات و نیایش آنها در مراکز مخصوصی که به جمع خانه ها شهرت دارد و به ویژه در ماه های گذشته بر روی این تمرکز کرده و تجمعاتی هم برگزار شده است، اما در این بسته دموکراتیک به صراحت اشاره ای به آنها نشده است.

دامنه انتقادها نسبت به بسته ارائه شده رجب طیب اردوغان زیاد است، در میان گروه های سیاسی دو حزب جمهوری خلق و حرکت ملی به شدت انتقاد کرده اند. چنانچه دولت باغچعلی، رهبر حزب حرکت ملی اعلام کرده است که سال آینده انتخابات محلی و سپس انتخابات ریاست جمهوری در ترکیه است، او به نحوی قصد داشته از این طریق اعلام کند که هدف اصلی اردوغان از ارائه سریع این بسته به جامعه بهره گیری های سیاسی بوده است. یعنی رویکرد سیاسی برای تحت الشعاع قرار دادن جامعه برای جلب آراء مورد نظر است. همچنین حزب حرکت ملی گفته است که اردوغان با ارائه بسته دموکراتیزه شدن در صدد است ملت را فریب داده و مطالباب پ.ک.ک همانند طرح خودمختاری دموکراتیک فدراسیون را که باعث تجزیه خاک ترکیه خواهد شد نادیده بگیرد.

کمال قلیچداراوغلو رهبر جمهوری خلق که خود یک علوی است انتقاد تندی به سیاست بسته دموکراسی کرده و گفته این بسته در راستای فریب مردم است و تامین کننده نیازها و درخواست های مردم در زمینه مطالبات و اعتراض ها نیست.

بنابراین گروه های سیاسی منتقد بر این باورند که ارائه بسته سیاسی دموکراتیک از سوی اردوغان یک اقدام سیاسی با هدف استفاده و تحت الشعاع قرار دادن جامعه ترکیه در حدود یک سال مانده به انتخابات ریاست جمهوری است. به ویژه شائبه شرکت اردوغان در انتخابات نیز همچنان وجود دارد و به همین دلیل آن را یک نوع اقدام سیاسی توصیف و تحلیل کرده اند.

هنوز مشخص نیست که اردوغان موفق به پیشبرد چنین طرحی خواهد بود یا خیر. یا این طرح خود به یک نقطه انفجار در داخل ترکیه و برآمدن مطالبات بیشتر به ویژه از سوی کردها و جامعه علوی شود

در میان نویسندگان و جامعه دانشگاهی ترکیه نیز انتقادهایی نسبت به این بسته مطرح شده به عنوان مثال اسماعیل بیشک چی که جامعه شناس ترک و حامی کردهاست گفته است باید این واقیعت را پذیرفت که دولت اردوغان راهی جز صدور مجوز تدریس به زبان کردی ندارد و دیر یا زود باید این درخواست کردها را بپذیرد و بسیار ناعادلانه است که کودکان ترک، زبان مادری را به شیوه رایگان بیاموزند اما کردها برای یادگیری زبان مادری خود پول بپردازند. منظور وی این است که در این بسته آمده که در نهادهای خصوصی امکان آموزش به زبان های دیگر وجود دارد در حالی که بحث از دولتی کردن آن بوده است.

منتقدان بر این نکته تاکید دارند که این بسته به فراخور وضعیت کنونی اجتماعی نیست و ترکیه را به سر منزل مقصود نمی رساند. در میان منتقدان احمد ترک رهبر کنگره جامعه دموکراتیک در خصوص این بسته توصیفی کرده و گفته است که بسته نخست وزیر به یک کدو تنبل بزرگ شباهت دارد و به ظاهر بزرگ و با ابهت است اما زمانی که آن را می شکافید متوجه می شوید که کدویی تو خالی است و هیچ محتوایی ندارد.

منتقدان سیاسی، مذهبی و دانشگاهی این بسته را تامین کننده منافع خود نمی دانند و بر همین اساس پیشبرد و اجرای آن در ترکیه با چالش های جدی مواجه است، چراکه انتقادات و اعتراض های دورنی فروننشانده چه بسا اجرای آن شیوه تبعیض آمیز تری را به وجود آورد و جامعه ترکیه را دستخوش تحولات دیگری کند.

انجام اصلاحات در ترکیه امری اجتناب ناپذیر است اما اردوغان بر این باور است که این اصلاحات پایان طرح های اصلاحی نیست و در صدد است تا بتواند اجماع داخلی و حمایت بیرونی برای اجرای این بسته حاصل کند، اما هنوز مشخص نیست که اردوغان موفق به پیشبرد چنین طرحی خواهد بود یا خیر یا این طرح خود به یک نقطه انفجار در داخل ترکیه و برآمدن مطالبات بیشتر به ویژه از سوی کردها و جامعه علوی منجر شود. حتی در میان جناح های لائیک نیز این انتقاد نسبت به بسته دموکراسی وجود دارد و ممکن است ترکیه را به سمت دوری از اصول کامل مورد نظر آتاتورک پیش ببرد و جناح لائیک آن را به شکلی مورد انتقاد قرار داده است. به همین دلیل مشخص بود که ارائه و پیشبرد بسته سیاسی اجتماعی و اصلاحی در ترکیه چندان ساده نیست و می تواند گزینه ها و سناریو های مختلفی در ارتباط با آن ترسیم کرد.

بنابراین اردوغان به نقطه ای رسیده که گمان می کند باید تغییرات انجام شود اما معتقد است که اجرای اصلاحات نارس می تواند مشکلات پایه ای را در ترکیه برطرف کند. هدف اردوغان از ارائه این بسته (که به هرحال کار زیادی برای همفکرانش برده است) گشایش در سطوح فرهنگی – سیاسی این کشور بوده است./14

انتشار اولیه: چهارشنبه 10 مهر 1392/ باز انتشار: یکشنبه 14 مهر 1392