دوستان سوریه در بن بست شورای امنیت

دیپلماسی ایرانی: دومین نشست دوستان سوریه در استانبول در شرایطی برگزار شد که شورای امنیت در مورد مسئله سوریه به بن بست رسیده است. پیش از این نشست نخست وزیر سوریه، رجب طیب اردوغان در یک روز بارانی به تهران آمد و در مورد مسئله سوریه و نیز مذاکرات هسته ای ایران و گروه 1+5 با مقامات ایرانی دیدار و گفت و گو کرد. برخی از تحلیل گران عدم تمایل ایران به برگزاری مذاکرات هسته ای در ترکیه را ناشی از اختلاف نظر های ایران و ترکیه بر سر مسئله سوریه می دانند. دیپلماسی ایرانی این مسئله را در گفت و گو با دکتر بهرام امیر احمدیان، استاد دانشگاه و تحلیل گر مسائل بین المللی بررسی کرده است:

نشست دوستان سوریه این بار در استانبول برگزار شده است. نقش ترکیه در مسئله سوریه را در شرایط جدید چگونه ارزیابی می کنید و به نظر شما برگزاری این نشست در ترکیه چه معنایی دارد؟

به نظر می رسد اتفاقات جدیدی در محیط بین الملل در حال وقوع است که نشان می دهد می توان اقداماتی خارج از چارچوب سازمان ملل انجام داد. شورای امنیت سازمان ملل و نیز مجمع عمومی سازمان ملل نشان داده است که کارایی دوره جنگ سرد را ندارد. شاید این ناکارآمدی به دلیل آن است که دیگر شوروی وجود ندارد و امریکا یک جانبه گرایی در پیش گرفته است. قطعنامه های سازمان ملل نیز از جمله قطعنامه ها درباره فلسطین یا قره باغ و ... با بی توجهی بسیاری از کشورها مواجه می شود. شاید بتوان گفت اتفاقی که در ترکیه در حال وقوع است تلاشی است برای تصمیم گیری در سطح بین المللی مانند آن چه که در یوگوسلاوی یا در افغانستان و یا در عراق رخ داد. به نظر می رسد در مورد سوریه هم تلاش بر این است که خارج از سازمان ملل نوعی تصمیم گیری انجام شود. بیش از هشتاد کشور دنیا در ترکیه جمع شده اند و علنا می گویند که به مخالفان کمک خواهیم کرد و شورای انتقالی را به رسمیت می شناسند.

این اتفاقات در ترکیه ای در حال وقوع است که در چند ماه اخیر نقش این کشور در محیط بین الملل به عنوان یک میانجی کمرنگ شده بود. برخی دلیل این کمرنگ شدن را این می دانستند که ترکیه این ظرفیت را ندارد که در تمام صحنه ها حضور داشته باشد. اما می بینیم که دوباره ترکیه به عنوان میزبان نشست دوستان سوریه مطرح شده و قرار است مذاکرات ایران و گروه 1+5 نیز در این کشور برگزار شود.

به نظر شما سیاست ترکیه در قبال بحران سوریه چه تاثیری بر روابط ایران و ترکیه داشته است؟ آیا سفری که آقای اردوغان اخیرا به ایران داشت به این مسئله مرتبط است و تا چه توانسته است موفقیت آمیز باشد؟

طبیعی است که دیدگاه های ترکیه با دیدگاه های ایران در مورد سوریه متفاوت است و حتی می توان گفت که این دیدگاه ها متضاد هم هستند. ترکیه از مخالفین دولت بشار اسد حمایت می کند در حالی که ایران از بشار اسد حمایت می کند. اینجا میان دیدگاه های ایران و ترکیه در مورد سوریه تضاد وجود دارد. اما از طرف دیگر باید توجه داشت که اگر چه گفته می شود که سوریه متحد استرات‍‍ژیک ایران در منطقه خاورمیانه است، اما ایران هیچ مرز مشترکی با سوریه ندارد. در اتحاد استراتژیک، پیوستگی جغرافیایی از اهم امور است. اما تبعات مخاطره آمیز بحران در سوریه در ترکیه مشاهده می شود. بنابراین به نظر می رسد ترکیه خود را ذیحق می داند که در مسائل سوریه مداخله کند اما ایران نیز در عین حال اعلام کرده است که از بشار اسد حمایت می کنند و ابراز امیدواری می کنند که اصلاحات مورد نظر بشار اسد به نتیجه برسد.

سوال این جاست که ترکیه چرا چنین سیاستی را در پیش گرفته است؟ طبیعی است که ترکیه با علویون سوریه به ویژه با شخص آقای اسد موافق نیست. افکار عمومی ترکیه هم بر دولت فشار می آورد. چرا که مردم ترکیه عمدتا سنی هایی هستند که مخالف حکومت شیعیان علوی هستند. آن ها می دانند که اگر علوی ها قدرت داشته باشند ممکن است در داخل ترکیه نیز علوی ها دست به اقداماتی بزنند. مسئله دیگری که به ترکیه انگیزه می دهد در بحران سوریه فعال باشد مسئله کرد ها است. اگر سوریه نتواند به طور مسالمت آمیز مسئله را حل کند ممکن است کردهای سوریه قدرت بگیرند و کمکی برای کردهای ترکیه شوند. عبدالله اوجالان سال ها در مناطق کرد نشین سوریه اقامت داشت.

لذا ترکیه علاقمند است که جریان دموکرات تری در سوریه مانند برهان غلیون که اتفاقا سنی مذهب هم هست، قدرت را در دست بگیرند و با ترکیه رابطه نزدیکی داشته باشند. چون ترکیه در تحولات خاورمیانه نشان داده است که می تواند الگو باشد و تعدادی از کشورهای شمال افریقا مانند تونس و مصر تحت تاثیر ترکیه بوده اند. بنابراین به نظر می رسد ترکیه بار دیگر فعال شده تا بتواند بار دیگر این مسائل را کنترل و مدیریت کند. امکان دادن به مخالفان سوریه برای سکونت در خاک ترکیه مدلی است که در برخی انقلاب ها پیش گرفته شده و در بعضی موارد مخالفان با تشکیل دولت در تبعید توانسته اند به موفقیت برسند.

پس از چند ماه فترت، به نظر می رسد ترکیه با انرژی جدیدی وارد میدان شده و امریکا را هم متقاعد کرده که با برگزاری نشست 1+5 در ترکیه به وزن ژئوپلیتیک ترکیه بیفزاید. احتمالا هیچ کشور مسلمان دیگری نمی توانست با موافقت و حمایت امریکا رو به رو شود. از طرف دیگر ایران هم از این که این مسئله می تواند در ترکیه سامان پیدا کند خرسند است.

ترکیه بسیار ابراز تمایل کرده است که مذاکرات ایران و 1+5 در این کشور برگزار شود اما این مسئله مورد تایید ایران قرار نگرفته است. حتی صحبت هایی می شود که ایران بغداد را برای انجام مذاکرات پیشنهاد داده است. این مسئله را تا چه حد تابعی از اختلاف نظر دو کشور بر سر مسئله سوریه می دانید؟

از آن چه تا کنون اعلام شده چنین استنباط می شود که ایران به طور ضمنی با برگزاری مذاکرات در ترکیه موافقت کرده است. به نظر می رسد هم ترکیه و هم ایران به ویژه پس از سفر آقای اردوغان به تهران و دیدار و گفتگوی ایشان با مقامات ایرانی، به این توافق رسیده اند که این مذاکرات در ترکیه برگزار شود. این که مذاکرات در بغداد صورت گیرد مسئله ای است که مورد قبول هیچ یک از طرفین 1+5 نخواهد بود. ممکن است ایران به این مسئله علاقمند باشد اما عراق به دلیل موقعیت و مسائل خاص این کشور محیط خوبی برای مذاکرات بین المللی نیست. کشورهای دیگری هستند که بسیار امن ترند و در عین حال دارای نقش بیشتری در صحنه بین المللی هستند. وقتی تاریخ این مذاکرات مشخص شده، احتمالا مکان این مذاکرات نیز مشخص است. به نظر نمی رسد نپذیرفتن این مکان در این فضای مفاهمه که در آن احتمال توافق زیاد است، چندان مثبت باشد.

در جمع بندی نکته ای لازم می دانید که اضافه کنید؟

به نظر می رسد در شرایط کنونی نیاز به یک تیم قوی مذاکره کننده است که بتواند جوانب مختلف موضوع را بسنجد. در این صورت ممکن است بتوانیم امتیازاتی بگیریم. انشاالله که در این دور از مذاکرات گام مثبتی برداشته شود و طرفین به توافقاتی برسند تا این فضای متشنج تا حدی آرام شود.