تغییر اوباما، توطئه سینما، جدل ایران و آمریکا

یکی از اتفاقات سال 87 که در عرصه روابط میان فرهنگی کشورمان با آمریکا رخ داد، به مجادله ها بر سر حضور هنرمندان ایران و آمریکا در دو کشور برمی گشت. نقش آفرینی یکی از هنرپیشگان زن سینمای ایران در فیلمی هالیوودی و سفر هیئت آکادمی اسکار به ایران مهم ترین اتفاقاتی بودند که از حوزه فرهنگی وارد عرصه سیاسی شدند. 

بازیگر ایرانی در هالیوود

بعد از اینکه ایفای نقش گلشیفته فرهانی بازیگر نام آشنای سینمای ایران در فیلمی از سینماگر مشهور هالیوود (ریدلی اسکات) با عنوان "دروغ ها" خبرساز و بلکه دردسرساز شد و به موضوع گیری مسئولان در مورد او انجامید، هیئت آکادمی جایزه اسکار در اسفند ماه به دعوت نهاد صنفی خانه سینما به تهران آمد و اگرچه نشست ها و کارگاه هایی تخصصی را برپا کرد اما بازهم تعامل سینماهای ایران و آمریکا را به مقوله ای سیاسی تبدیل کرد.

تا پیش از این آنچه به چالش هایی در این حوزه منجر می شد به مهاجرت برخی هنرمندان ایرانی به ایالات متحده و مشکلات آنها برای ورود به کشور و یا حضور چهره های سرشناس سینمای آمریکا (مثل شان پن) در تهران برمی گشت.

زمانی که عکس های گلشیفته فراهانی در کنار لئوناردو دی کاپریو در فیلم "دروغ ها" منتشر شد، زمینه برای پاره ای اعتراضات از سوی طیف های اصولگرا فراهم آمد و بعد از اینکه عکس هایی از وی روی فرش قرمز هالیوود از طریق سایت های اینترنتی انتشار یافت، دوستداران سینما نگران آینده شغلی آن بازیگر جوان شدند و حضور بدون حجاب اسلامی او را در یک محفل سینمایی بین المللی، زمینه ساز تحدیدها و سوءظن های تازه دولتی علیه سینما قلمداد کردند.

چنین نیز شد. روزنامه های اصولگرا این موضوع را مساعد هجمه ای علیه سینماگران مستقل دیدند و سایر تعاملات فرهنگی فیمابین و حتی نمایش فیلم های ایرانی را در جشنواره های خارجی زیر تیغ اتهام بردند و متعاقب آن مسئولان دولتی نیز اظهاراتی را درباره بازگشت و بقای حرفه ای گلشیفته فراهانی ایراد کردند.

این قائله تا بعد از اظهارنظر بازیگر نامبرده درخصوص تمایل اش به مهاجرت دائمی از ایران و برنگشتن به وطن ادامه پیدا کرد و حتی در جریان جشنواره بیست و هفتم فیلم فجر نیز نمود یافت. بازی خانم فراهانی در فیلم مهم "درباره الی..." (ساخته اصغر فرهادی) موجب شد تا فیلم با تبصره و سفارش مقامات عالی راه به جشنواره پیدا کند و اکران عمومی اش هم در پرده ای از ابهام فرو رود.

البته مشاور هنری رئیس جمهور در اسفندماه و بعد از آنکه گلشیفته فراهانی با ظاهری شایسته و اسلامی در جشنواره فیلم برلین حضور یافت، اظهاراتی متفاوت را به زبان آورد و اتفاقات گذشته مربوط به وی را قابل گذشت خواند و بدین ترتیب هم امید به نمایش عمومی "درباره الی..." را زنده کرد و هم بازگشت گلشیفته فراهانی را... چنانکه اولی تحقق یافت و از دومی نیز زمزمه هایی به گوش می رسد.

اسکاری ها در ایران

رخداد دیگر اما سویه های تازه ای پیدا کرد. ماجرا از این قرار بود که هیئتی از اعضای بلند پایه آکادمی اسکار روز نهم اسفند به دعوت خانه سینمای ایران به تهران سفر کرد. مدیر روابط عمومی آکادمی اسکار هدف از این سفر را تبادل افکار و ارائه نظرات این هیئت در مورد سینمای ایران دانست و اعلام کرد که "این سفر کاملاً جنبۀ فرهنگی دارد و به هیچ عنوان سیاسی نیست."

مسافران تهران عبارت بودند از: سید گانیس رئیس آکادمی اسکار، فرانک پیرسون رئیس سابق این آکادمی، ویلیام هوربرگ تهیه کنندۀ سینمای هالیوود، آنت بنینگ بازیگر مشهور سینما، جیمز لانگلی سازنده فیلم های مستند و فیل رابینسون عضو هیئت رئیسۀ آکادمی.

با وجود اعلام برنامه های این سفر شامل برگزاری چند سمینار تخصصی فیلمنامه نویسی و کارگردانی، مستند سازی، تهیه و تولید و بازاریابی، بازدید از موزۀ سینما و یک دانشکدۀ سینمایی و...، حضور چهره های هالیوودی در ایران چندان مسئولین دولتی را خوش نیامد.

به عنوان مثال سخنگوی وزارت امور خارجه در نشست خبری 12 اسفند خود با اشاره به اینکه هالیوود در برخی موارد فیلم‌های ضد اسلامی و ضد ایرانی با هدف تحقیر مسلمانان و با جهت گیری نژادپرستانه تولید کرده است گفت: «همه هنرمندان و رسانه‌ها جدا از جهت‌گیری فکری شان باید طوری عمل کنند که زمینه تولید فیلم‌های دیگری از این دست فراهم نشود» وی خواستار عذرخواهی هالیوود بابت ساخت فیلم های ضد ایرانی و تحقیرآمیز شد و همین موضع گیری یک روز در صدر اخبار یاهو جا گرفت.

پیش از حسن قشقاوی، جواد شمقدری مشاور هنری رئیس جمهور – هم او که در ماجرای نمایش فیلم "درباره الی" در جشنواره فجر وساطت کرده بود – نیز خواستار عذرخواهی اعضای آکادمی اسکار به خاطر توهين‌ها و افتراهاى 30‌ سال گذشته‌شان نسبت به ایران شد.

هالیوودی ها از ایران عذرخواهی کنند

وی گفت: مسئولان سينمايى تنها موقعى حق دارند با اعضاى آکادمى اسکار و سينماگران هاليوود جلسه رسمى داشته باشند که آنها به خاطر توهين‌ها و افتراهايى که به ملت ايران در طى 30 سال گذشته روا داشته اند، عذرخواهى کنند.

مشاور رئیس جمهور در عین حال که از لزوم میهمان نوازی با این مسافران سینمایی سخن می گفت اعلام کرد: معتقدم مسئنولان سينمايى کشور قبل از اين عذرخواهى رسمى نبايد با مسئولان هاليوود و آکادمى اسکار هيچ ديدارى داشته باشند.

به گفته وی، "ملت و انقلاب ايران بارها از سوى فيلم‌هاى هاليوودى به ناحق مورد هجمه قرار گرفته و ليست بلند بالاى اين فيلم‌ها بيانگر خشم و نفرت پشت صحنه گردانان هاليوود از ملت بزرگ ايران است. فيلم «بدون دخترم هرگز» و فيلم «300» دو نمونه فاحش و سراسر دروغ پردازى است و همچنين فيلم «کشتى‏گير» يکى از آخرين آنهاست. اگرچه مى‌دانيم همين الان نيز در حال ساختن فيلم‌هاى ديگرى هستند که هدف آن توهين و تهمت به ملت بزرگ ايران و فرهنگ غنى اين سرزمين است."

او با اشاره به یکی از ديدارهای خود با یک گروه صلح مردمى آمريکایی خاطرنشان کرد: ما موقعى سياست تغيير اوباما را باور مى‌کنيم که اين تغيير در هاليوود نيز ديده شود و اگر هاليوود به دنبال اصلاح رفتار خود با ملت ايران و فرهنگ و تمدن اسلامى ايران ماست، بايد اين عذرخواهى را رسما اعلام کنند.

در میان معترضان رسمی سفر هیئت هالیوودی به ایران، نماينده ولى فقيه در نيروى دريايى سپاه پاسداران نیز دیده می شد. حجت الاسلام على شيرازى در همایشی که در شهر کرمان برگزار می شد، هالیوود را دستی توطئه گر توصیف کرد که قصد دارد با برقرارى ارتباط با هنرمندان ايرانى براى برنامه ريزى و ترويج فرهنگ سکولاريسم در ايران فعالیت کند. او اسناد و سياست هاى سازمان سيا را به عنوان شاهد حرف های خود ذکر کرد.

این مقام حاضر در سپاه پاسداران با اشاره به حضور برخى فعالان صنعت سینمای هاليوود درنهاد صنفی خانه سينما اظهار داشت: اگر چه اين افراد هدف خود را آموزش بازيگران ايرانى بيان کرده اند، اما حرکت آنها در واقع شبيخون فرهنگى است.

او این سفر فرهنگی را در امتداد جريان هایی دانست که براى ايجاد خدشه و از بين بردن نظام جمهورى اسلامى تدارک دیده می شوند.

حجت الاسلام شيرازى شکل دیگر این اتفاق را در برخی مطبوعات جستجو کرد و گفت: در اين زمينه نيز گروهى را سامان دادند تا با نفوذ در مطبوعات و آن هم مطبوعات تحت نظارت ارشاد عليه دين اسلام مطالبى نوشته شود و اين امر نيز طى سال هاى 74 تا 76 در برخى مطبوعات پديدار شد.

پاسخ سینمایی به سیاسیون

بعد از این سخنان اعتراض آمیز، فرهاد توحيدى رييس کانون فيلمنامه نويسان خانه سينما با بیان اینکه خانه سينما ماموريت دارد با هماهنگى با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى و دفتر مجامع آسيايى «اتحاديه‌هاى صنفى آسيايى» را تاسيس کند، تلویحا سفر انجام شده هیئت آمریکایی را واجد اهدافی ملی و مطابق با موازین دولتی توصیف کرد و گفت: سفر اعضای هيئت آکادمى اسکار را بايد در اين منظر ديد که حلقه‌اى از حلقه‌ مبادلات حرفه‌اى با سينماگران ساير کشورها به‌ منظور گشودن افق‌هاى تازه پيش‌پاى سينماگران فراهم مى‌شود.

وى به انتقادات مطرح شده این گونه پاسخ داد: طبيعتا اين سفر منتقدانى را هم دارد که نظراتشان در جاى خودش محترم است و مى‌توان گوش داد و آنها را نسبت به اهداف اين سفر روشن کرد تا سوء‌ برداشت نشود.

این مقام مسئول در خانه سینما با اشاره به اینکه حضور گروه سینمایی هالیوود در ایران، بخشی از تبادلات فرهنگی و هنری میان دو ملت است توضیح داد: اين سفر نه اولين سفر يک هيات سينمايى به ايران است و نه آخرين آن؛ و در برنامه تنظيم شده خانه سينما که در طول ماه‌هاى آينده گام‌به‌گام به اجرا در خواهد آمد، سفر اين هيات و سفر هيات‌هاى ديگرى از کشور‌هاى‌ آسيايى به ايران انجام خواهد شد تا هم تبادل تجربه ‌شود و هم امکان سرمايه‌گذارى مشترک فراهم ‌شود.

البته از این نکته نمی توان گذشت که نهادهای صنفی چون خانه سینما در سال های گذشته آبستن حوادث متعددی بوده که از شرایط سیاسی پیرامون ناشی می شده است. انتساب برخی فیلمسازان و مدیران خانه سینما به جناح های مخالف دولت و تصدی گری آنان در سمت های صنفی از جمله مسائلی بوده است که بعضا استقلال فعالیت های فرهنگی و تعاملات سینمایی میان ایران و کشورهای مختلف – از جمله آمریکا – را در معرض انتقاد و اتهاماتی قرار داده است.

در همین باره محمدمهدی عسگرپور مدیرعامل خانه سینما نیز در نشستی خبری که 20 اسفند در محل خانه سینما برگزار شد، به حواشى حضور اسکاری ها در ايران و برخوردهای صورت گرفته در قبال این سفر اشاره کرد و گفت: از بعضى از اين برخوردها هيچ تعجبى نکردم. اين‌که کجا و چگونه مى‌نويسند و يا برخورد يکى از بازيگران سينماى ما با آن‌ها که مى‌دانم چه مواقعى چه برخوردى از خود نشان مى‌دهند و يا برخورد يکى از نظاميان که به راحتى درباره‌ اين افراد اظهارنظر مى‌کنند و همچنين بعضى از روزنامه‌ها که اطلاعات غلط دارند و بدون آن‌که سوالى از اهالى فرهنگ و هنر بپرسند، اطلاعات به مردم مى‌دهند برايم تعجب‌آور نبوده و سال‌هاست که به اين مسايل عادت کرده‌ايم و جزو زندگى ما شده است.

وى با اشاره به کشیده شدن دامنه انتقادات به تلویزیون، از برخورد صداوسيما با این موضوع ابراز تعجب کرد و ادامه داد: در چند گزارشى که در بخش خبر پخش شد، آنها به دنبال نسبت هاليوود و اسکار بودند و مخاطب را به اين سمت هدايت مى‌کردند که اسکار يعنى هاليوود و هاليوود يعنى يهوديت و اين يعنى صهيونيسم، و صداوسيما درواقع در اين ماجرا به خودش هم گل زد. آن‌ها براى تئورى‌هايى که مطرح کردند، فيلم‌هايى را مثال زدند که بيش از 50 بار از تلويزيون پخش شده است و از آن‌ها به عنوان فيلم‌هايى برخلاف منافع مسلمانان و به نفع نژادپرست‌ها ياد کردند. آثارى مانند «رقص با گرگ‌ها» و يا «ميليونر زاغه‌نشين» که به شدت دنبال خريد و پخش آن هستند و درواقع اين فيلم‌ها را به عنوان سياست استعمارى مطرح کردند.

عسگرپور اين عدم انسجام را تعجب‌آور خواند و ادامه داد: غير ممکن است، سيستمى فيلم‌هايى را پخش و تبليغ کند و در همان سيستم بگويد صهيونيستى است! و اساسا مى‌توان اين‌گونه استنباط کرد، خدايى نکرده صداوسيما در راه منافع صهيونيسم حرکت مى‌کند!... بعد از اين اتفاق بعضى از دوستان مى‌گفتند، پس از اين هر فيلم هاليوودى که از تلويزيون پخش شد حق اعتراض داريم چرا که در جهت منافع آمريکا و صهيونيسم خواهد بود.