پیشنهاد پیمان امنیتی اعراب و ایران؛ بازنگری اعراب در سیاست‌های گذشته
گفت‌وگو با دکتر حمیدرضا دهقانی پوده، رئیس مرکز مطالعات خلیج‌فارس و خاورمیانه دفتر مطالعات وزارت امور خارجه
شاهزاده طلال بن عبدالعزیز، برادر ناتنی شاه عربستان و رئیس صندوق توسعه سازمان ملل برای کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، طی بیانیه ای خواهان آغاز مذاکرات میان شورای همکاری خلیج فارس و ایران برای دست یافتن به توافق نامه همکاری های امنیتی شده که این توافق‌نامه تنها دربرگیرنده بحث عدم تجاوز نخواهد بود، بلکه مبنایی برای اعتمادسازی میان طرفین می شود.
گفت و گوی دیپلماسی ایرانی با دکتر حمید رضا دهقانی پوده، رئیس مرکز مطالعات خلیج فارس و خاورمیانه دفتر مطالعات وزارت امور خارجه:
- بر اساس یک نظریه، کشورهای عربی منطقه به‌دنبال وارد کردن جمهوری اسلامی ایران در چهارچوب تعهدات منطقه ای و بین المللی هستند تا از این رهگذر از میزان تحرکات ایران و نگرانی خود از برنامه ها و فعالیت های این کشور به‌ویژه در بعد هسته ای بکاهند، آیا پیشنهاد عربستان سعودی مبنی بر انعقاد پیمان امنیتی میان ایران و اعراب در همين راستا قابل ارزیابی است؟
متاسفانه در اثر تلاش های دشمنان جمهوری اسلامی ایران، نوعی ایران‌هراسى در بین کشورهای عربی منطقه رواج یافته است. این ایران‌هراسى همچون اسلام‌هراسى کشورهای غربی، نادرست و تصنعی است. دشمنان ایران و منطقه به جهت تفوق تبلیغاتی نوعی اسلام هراسی را در اروپا و نوعی ایران هراسی را در منطقه ایجاد کرده اند، در حالی‌که عملکرد ایران نه تنها در طول سال های اخیر بلکه سده های اخیر اثبات کرده که این کشور هیچ گاه خطری برای کشورهای منطقه و جهان نبوده و نخواهد بود.
معتقدم که در مرحله کنونی با توجه به طرح های مختلف مطرح شده همچون تاسیس سازمانی با حضور ایران و رژیم صهیونیستی- که از سوی ولیعهد بحرین مطرح شد و ایران آن را رد کرد- و یا پیشنهاد کنونی عربستان برای پیمان امنیتی میان ایران و اعراب، کشورهای عربی منطقه به نوعی به‌دنبال بازگشت به سیاست های قبلی خود در عدم استفاده از ظرفیت های ایران در سازمان ها، همکاری ها و تصمیم گیری های منطقه ای هستند- تاسیس شورای همکاری خلیج فارس بدون حضور ایران و یا تلاش ها و تصمیمات اتحادیه عرب بدون در نظر گرفتن دیدگاه های این کشور خود- و به این نتیجه رسیده اند که شاید دخالت دادن ایران در طرح های منطقه ای، به نفع کشورهای منطقه ای باشد اشتباهات خود را در جبران کنند.
از سوی دیگر اکثر پیمان های منعقد شده در منطقه قبل و پس از انقلاب ایران جنبه تحمیلی داشته است، به عنوان مثال پیمان بغداد یا سنتو نه تنها تحمیلی بودند بلکه هدف آنها تامین امنیت منطقه نبود و ایجاد کمربند امنیتی در برابر خطر نفوذ کومونیسم را دنبال می کرد و یا پس از انقلاب اسلامی ایران نیز طرح های امنیتی‌ای در منطقه مطرح شد که هدف آنها ایجاد کمربند امنیتی برای ممانعت از نفوذ جمهوری اسلامی ایران در بین کشورهای منطقه بود.
- به‌طور کلی پیشنهاد شاهزاده سعودی چه پیامی را در خود دارد؟
به نظر می رسد در پشت پیشنهاد شاهزداه سعوی و برخی مقامات منطقه نوعی بازنگری بر سیاست های پیشین وجود دارد، با این حال، جمهوری اسلامی ایران با ارائه طرح هایی برای همکاری با کشورهای منطقه و به‌طور مشخص با ارائه طرح رئیس جمهور ایران در اجلاس سال گذشته شورای همکاری خلیج فارس مبنی بر تاسیس سازمان امنیتی با حضور کلیه کشورهای منطقه- ایران، عراق و شش کشور حاشیه جنوبی خلیج فارس- به‌دنبال همکاری و همگرایی منطقه ای است، با طرح پیشنهاداتی چون پیشنهاد شاهزاده عربستان، روزنه هایی در دیدگاه های کشورهای منطقه برای تعدیل در دیدگاه هایشان در این خصوص مشاهده می شود.
البته اینکه چه میزان این تغییر دیدگاه در کشورهای عربی منطقه، نشات گرفته از دیدگاه مستقلانه آنها و یا دیدگاه های دیکته شده کشورهای فرامنطقه ای از جمله امریکاست، معلوم نیست. در این راستا یا کشورهای غربی به کشورهای عربی منطقه برای همکاری امنیتی با ایران چراغ سبز نشان داده اند و یا چراغ قرمز خود را برداشته اند.
- آیا انعقاد پیمان امنیتی میان ایران و کشورهای عربی منطقه که اکثرا دارای تعهدات مشابه با کشورهای غربی به‌ویژه امریکا هستند، با توجه به اختلاف ایران و امریکا، دربردارنده نوعی تناقض نیست؟
اساسا نه تنها در خصوص پیمان های امنیتی بلکه در مورد کلیه پیمان ها و سازمان های منطقه ای این امر صادق است که در صورت عضویت اعضای یک سازمان یا یک پیمان در دیگر تعهدات منطقه ای و فرامنطقه ای از میزان همگرایی میان اعضا کاسته و به واگرایی می انجامد.
یک مجموعه به هر حال نمی تواند به طرف های مختلفی تعهدات متعدد بسپارد به‌ویژه آنکه کشورهای آن مجموعه دارای اهداف و دیدگاهی متفاوتی نیز باشند، بر این اساس این مسئله می تواند مانع مهمی بر سر راه تحقق عملی پیمان امنیتی اعراب و ایران باشد.
نمونه هایی که در پیمان های امنیتی بعد از جنگ جهانی دوم وجود دارد نشان می دهد که امریکا دست نزدیکترین دوستانش یعنی کشورهای اروپایی را در ایجاد پیمان هایی یا اتحادیه های مختلف باز می گذارد اما در ایجاد پیمان امنیتی چون ناتو، راسا حضور می یابد و اجازه تاسیس این سازمان امنیتی را با وجود خود در چهارچوب سازمان، محقق می سازد، لذا ناتو یک پیمان اروپایی نیست بلکه نهاد اروپایی- امریکایی است.
بر این اساس به نظر نمی رسد امریکایی اجازه یا امکانی را برای کشورهای منطقه فراهم سازند که این کشورها خود راسا و به تنهایی برای تحقق امنیت منطقه وارد عمل شوند، اما طرح هایی که تا به امروز مطرح شده، چه آنها که حضور مستقیم امریکاییان را در بر داشته و چه طرح هایی که ارسال سلاح و ایجاد پایگاه نظامی را دنبال می کرده و چه طرح های جمعی که بدون حضور جمعی کشورهای منطقه و به‌ویژه جمهوری اسلامی ایران طراحی شده، هیچ کدام نتوانسته است امنیت را در منطقه برپا کند.
به عنوان مثال پس از تاسیس شورای همکاری خلیج فارس در اوایل دهه 80، عراق علاوه بر حمله به ایران، دو حمله به کویت و عربستان داشت و پس از آن نیز امریکا دو جمله به عراق داشت و این نشانگر ناکارآمدی پیمان های منطقه ای با دخالت قدرت های فرامنطقه ای و بدون حضور کلیه کشورهای منطقه بود، این سابقه تاریخی شاید کمکی باشد برای فهم این مهم که بدون حضور کلیه کشورهای منطقه خلیج فارس به‌ویژه کشور تاثیر گذار ایران امکان تحقق امنیت منطقه فراهم نخواهد شد و خلل در امنیت این منطقه به زیان همگان است.
- آیا اشتراکاتی میان موافقت‌نامه امنیتی عراق و امریکا و پیمان امنیتی احتمالی ایران و اعراب وجود دارد؟
آنچه در مورد پیمان امنیتی میان ایران و اعراب است؛ امری ضروری و فوری و واقعی است اما آنچه در مورد روابط میان امریکا و عراق وجود دارد، امری داخلی است و پس از آن کشورهای همسایه از آن منتفع می شوند. بنابراین باید نظر طرف عراقی را جویا شد، اما در صورتیکه نگاه امریکا به پیمان امنیتی اعراب و ایران مثبت باشد، این امر نوعی تغییر را در سیاست ایالات متحده امریکا نسبت به تحولات منطقه نشان می‌دهد و از این بابت پیمان امنیتی اعراب و ایران باموافقت نامه بغداد- واشنگتن اشتراک دارد.
نظر شما :