پایان دوران میانجیگری عمان؟

عمان به طور تاریخی در منطقه خلیج فارس و خصوصا در مسائل مرتبط با ایران، نقش میانجی‌گر را ایفا کرده است، اما در دوره دولت ترامپ، به دلایل گوناگون این نقش در حال تغییر است. به گزارش فرارو، عمان در مذاکرات آغازین توافق هسته‌ای ۲۰۱۵، نقش مهمی ایفا کرد. این کشور در توافق مزبور توانست نخستین تماس‌ها بین تهران و واشنگتن را ترتیب دهد و زمینه مساعدی را برای آغاز گفتگو‌های طولانی ایران و ۵+۱ فراهم کند. چند سال پس از آن میانجیگری و بعد از خروج یکجانبه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) و نیز اوج‌گیری تنش‌ها بین تهران و واشنگتن، برخی ناظران از احتمال میانجیگری دوباره عمان میان ایران و آمریکا سخن گفتند. علیرغم سفر برخی مقامات ایرانی به مسقط در ماه‌های اخیر، هم مقامات ایرانی و هم همتایان عمانی‌شان هرگونه میانجیگری عمان را تکذیب کردند. همین امر، باعث مطرح شدن گمانه‌زنی‌هایی درباره امکان تغییر جایگاه عمان در معادله ژئوپلیتیک منطقه‌ای شده است. روزنامه العرب، در گزارشی تحلیلی دلایل و ابعاد این تغییر را بررسی کرد. به گفته این روزنامه، با توجه به روی‌کار آمدن یک دولت آمریکایی شدیدا سختگیر در برابر ایران، کشور عمان در آستانه یک تحول استراتژیک بی‌سابقه در روابطش با آمریکا و دیگر کشور‌های کلیدی منطقه قرار گرفته است. تحولی که آینده سیاست "بی‌طرفی" عمان و پویایی "استقلال" تصمیم استراتژیک چند دهه‌ای این کشور را مشخص خواهد کرد. العرب نوشت:" راهبردی که مایک پومپئو، وزیر خارجه آمریکا، در ماه می گذشته در برابر ایران اعلام کرد، سلطان‌نشین عمان را به لحظه ارزیابی گزینه‌هایش نزدیک کرد. زیرا با توجه به احتمال انتقال قدرت در این سلطان‌نشین، افزایش فشار بر حوثی‌های یمن از سوی عربستان و امارات، تلاش‌های آمریکا برای قطع صادرات نفت ایران و نابود کردن فرصت‌های تجاری و سرمایه‌گذاری با جهان خارجی، بازبینی پایبندی عمان به (سیاست) 'بی‌طرفی سلبی' در قبال منافع آمریکا و متحدانش در منطقه ضروری شده است". پایان نقش میانجی‌گر به لحاظ تاریخی، کشور عمان نقشی را ایفا کرد که بر ارتباط و گفتگو با همه طرف‌ها مبتنی است. به ادعای العرب، این نقش گاهی اوقات بر منافع سایر کشور‌های متحد عمان در منطقه تاثیر منفی گذاشته است. عمان از زمان قدرت گیری سلطان قابوس بن سعید در سال ۱۹۷۰، یک خط استراتژیک ثابتی را دنبال کرده که بر هم‌پیمانی با آمریکا مبتنی بوده است. بر اساس فلسفه عمانی، این هم‌پیمانی، بر استفاده از گنج استراتژیک عمان استوار است. این گنج همان قدرت عمان به متقاعد کردن واشنگتن به ارزش خود به عنوان یک طرف فعال است. طرفی که حفظ روابط قوی با آن، به نفع آمریکایی‌هاست. متفکران عمانی معتقدند که گنج مزبور در توانایی بی‌نظیر عمان در "تماس با همه طرف‌ها در همه زمان‌ها درباره همه مسائل " تجلی یافته است. چنین وضعیتی از عمان یک میانجی‌گری ساخت که قدرت‌های بزرگ در زمان بحران‌ها، بخصوص بحران‌های مرتبط با ایران و منطقه خلیج فارس، به آن پناه می‌برند. با این حال، به گفته العرب، این وضعیت که از زمان قدرت‌گیری سلطان قابوس برقرار بوده، در آستانه تغییر است. یک دیپلمات غربی که نخواست نامش فاش شود، به العرب گفت: "دولت کنونی آمریکا در خصوص ایران به کور رنگی مبتلا است. زیرا جز دو زنگ چیزی نمی‌بیند: سیاه و سفید. دوران خاکستری تعامل آمریکا با تهران تمام شده است. عمانی‌ها در آستانه درک این مسئله هستند". براساس تحلیل العرب، این امر بدان معناست که ایالات متحده، میانجی‌گری عمان را یک "کالای منقضی‌شده" می‌بیند. زیرا با توجه به تشدید بی‌سابقه تحریم‌های واشنگتن علیه تهران، آمریکا دیگر به میانجی‌گری واقعی نیازی ندارد. العرب برای حذف شدن نقش میانجی‌گرانه عمان دلیل دیگری هم ذکر می‌کند: "در مرحله پس از خروج دونالد ترامپ از توافق هسته‌ای ۲۰۱۵، کشور‌های اروپایی، بخصوص آلمان، فرانسه و بریتانیا، کانال‌های اصلی تماس میان تهران و واشنگتن شده‌اند. منابع می‌گویند از طریق کانال‌های اروپایی، خصوصا طرف‌های برجام، بین دیپلمات‌های آمریکایی و ایرانی پشت در‌های بسته گفتگو‌های پرسروصدایی در جریان است". این دیپلمات غربی افزود: "پیشنهاد رئیس‌جمهور آمریکا به مقامات ایران برای (انجام) گفتگو در ژوئیه گذشته نشان داد که ایالات متحده دیگر نیازی به میانجیگران پنهان ندارد. بویژه آنکه تحریک‌کننده‌های بحران علنی شده‌اند". بنا به ادعای العرب، عدم واکنش عمان به استراتژی آمریکا در برابر ایران، تعجب مقامات آمریکایی را برانگیخته است. بسیاری در واشنگتن نگران هستند که امکان پایبندی عمان به روابط اقتصادی بزرگ با ایران، آن را به مفری مجانی برای ایران تبدیل کند. در این زمینه، عمان به اندازه "روزنه عراق" برای ایران اهمیت دارد. این امر ممکن است که اثر تحریم‌ها بر نظام ایران را کاهش دهد. روابط عمان با امارات و عربستان روابط عمان با حوثی‌های یمن، نگرانی‌هایی در میان کشور‌های ائتلاف عربی به رهبری عربستان موجب شده است. بستن راه‌های قاچاق میان عمان و یمن، یکی از درخواست‌های ثابت گفتگو‌های داخلی شورای همکاری خلیج فارس بوده است. علاوه بر این، موضع عمان در قبال تحریم قطر از سوی چهار کشور عربستان، امارات، بحرین و مصر، مبهم باقی مانده است. طبق گزارشی که اندیشکده اطلاعاتی استراتفور منتشر کرده، برخلاف امارات و عربستان، عمان پس از تحریم قطر روابطش با آن را تقویت کرد. این امر در واشنگتن موجب نگرانی‌های بزرگی شده است. این نگرانی بر اساس واکنش دوحه به تحریم‌ها مبتنی است. قطر در پاسخ به تحریم‌های چهار کشور، در کنار تقویت اتحادش با ترکیه، روابط جدید و بی‌سابقه‌ای با ایران برقرار کرد. این اقدامات، مقامات وزارت خارجه آمریکا را درباره تشکیل یک محور متشکل از ایران، قطر و عمان نگران کرده است. علیرغم هم اینها، اقتصاد عمان هنوز به طور اساسی به عربستان و امارات متکی است. به عنوان نمونه، امارات بزرگترین شریک تجاری عمان است و تعداد زیادی از عمانی‌ها در بخش‌های خصوصی و دولتی امارات شاغل هستند. عربستان علاوه بر کمک به عمان در تاسیس صندوق ثروت ملی آن، ۲۱۰ میلیون دلار در بندر استراتژیک الدقم عمان سرمایه گذاری کرد. علاوه بر این، امارات در بنادر صحار و صلاله سرمایه گذاری کرده است. العرب مدعی شد همه این تحولات و نیز سیاست آمریکا در برابر ایران، کشور عمان را در موقعیت حساسی قرار داده است. به نوشته این روزنامه، تحولات سریع منطقه‌ای، روابط عمان و آمریکا را به "لحظه حقیقت" رسانده است. مقامات عمان می‌دانند که آمریکایی‌ها این بار ظاهرا آماده نیستند در خصوص ایران امتیازاتی بدهند. چنین وضعیتی، گزینه‌های محدودی برای عمان باقی می‌گذارد و فضای مانور آن را کمتر می‌کند. تحلیلگران معتقدند عمان احتمالا راه‌های قاچاق سلاح به یمن را مسدود کند و اقدامات سریع و عملی برای کاهش روابط تجاری بندری با ایران اتخاذ کند. دیپلمات غربی مدعی شد: "اگر سلطان نشین عمان، خصوصا از جانب عربستان و امارات برای جبران خسارت‌های اقتصادی ناشی از محدود کردن روابط تجاری با ایران آمادگی ببیند، در بستن پنجره به روی ایران به خود تردید راه نخواهد داد. شاید راهی جز این کار نخواهد داشت". علیرغم همه این تحولات، العرب در پایان تصریح کرد بعید است که سیاست خارجی بی‌‍‌طرفانه عمان به طور بنیادین تغییر کند. عمان ممکن است برای عبور از توفان فشار‌های آمریکایی و منطقه‌ای، یک "سیاست بحران" وضع کند و به موجب آن امتیازاتی دهد. دیپلمات غربی عنوان کرد: "متحدان عمان از جمله آمریکا، چیزی بیش از تحول بی‌طرفی سلبی عمان به بی‌طرفی ایجابی نمی‌خواهند. این امر در روزگار تقابل مستقیم با ایران، متضمن مراعات منافع متحدان منطقه‌ای است".