راهبرد بلاتکلیف‌کردن ایران

احمد عظیمی بلوریان-استاد پیشین دانشگاه مریلند در یادداشتی درروزنامه شرق، نوشته است: کارخانه نخ ریسی را هم که ضمنا به حرم امام رضا (ع) و بخش کوچکی از مشهد برق می داد، تعطیل کرده بودند که در شهر و صحن مطهر امام رضا (ع) چراغی روشن نباشد. چراغ خانه ها بیشتر لامپا بود. ما بچه ها به دستور مادرمان به زیر زمین تاریک پناه بردیم تا اینکه صدای هواپیماهای جنگی شوروی را شنیدیم. همه می لرزیدیم؛ اما از ترس صدایمان در نمی آمد. حدود هشت شب آسمان مشهد از نور ده ها هواپیمای جنگی پوشیده شد که با غرشی وحشتناک از بالای خانه ها عبور می کردند. شهر هم در تاریکی مطلق به فرو رفته بود. فردای آن روز که به کوچه و خیابان رفتیم، همه جا سربازان شوروی را می دیدیم که دوتا دوتا با مسلسل های خودکار که «آفتومات» خوانده می شد، در خیابان ها کشیک می دادند. مشهد مانند دیگر شهرهای شمال ایران اشغال شد؛ اما بمباران نشد. ما که تا آن زمان جنگ ندیده بودیم، آن واقعیت را به راحتی پذیرفتیم و تا سال 1325 با آن زندگی کردیم. ایران رسما وارد جنگ نشده بود، تنها با هیتلر هم پیمان شده بود. بریتانیا و شوروی و آمریکا این همسویی را نمی پذیرفتند.

این روزها آمریکا و کره شمالی از یک سو و ایران و غرب-به ویژه ایالات متحده آمریکا- از سوی دیگر تنش هایی را تجربه می کنند. کره شمالی از وضعیت بهتری در مقایسه با ایران برخوردار است؛ همسایگان کره شمالی از جمله روسیه، ژاپن، کره جنوبی و چین ماهیت کره شمالی را پذیرفته اند؛ هرچند ترجیح می دهند که کره شمالی بازتر و نرم تر از این باشد که هست. تنها مدعی نسبتا زورمند کره شمالی آمریکاست تا مانع آن شود که کره شمالی موشک های بالستیک و دوربردی بسازد که آمریکا را هدف قرار دهد؛ آن هم با بمب هسته ای. 

نرمش کنونی کیم جونگ اون - رهبر کره شمالی- تا حدودی ایالت متحده آمریکا را به نرمش وادار کرده است. ترامپ این نرمش را به حساب مؤثربودن استراتژی خود در برخورد با کره شمالی می پندارد و مایل است از آن به سود خود بهره برداری کند که کره شمالی دست از ساختن سلاح هسته ای بردارد. 

در مقابل، سال هاست که تحریم های سختی علیه ایران اجرا می شود. بزرگ ترین تفاوت ایران با کره شمالی این است که تعدادی از کشورهای همسایه ایران- به ویژه کشورهای حاشیه خلیج فارس- نه تنها به دنبال ایجاد زمینه تشدید اختلاف بین آمریکا و ایران هستند؛ بلکه هزینه آن را هم می پردازند. این پول از درآمد نفت به دست می آید که غرب مصرف کننده عمده آن است.

فروش 700 میلیارد دلار اسلحه به عربستان نمونه بارزی از تأمین هزینه های جنگ است؛ همچنین احتمال دارد که دستگیری و حبس موقت 200 شاهزاده عربستان سعودی هم برای گرفتن پول بیشتری از آنها در راستای تأمین هزینه های آمریکا در صورت بروز جنگ در منطقه باشد. تاکنون آمریکا نتوانسته است شرطی را به جز محاصره اقتصادی به ایران تحمیل کند؛ اما همین اقدام تأثیر خود را بر افزایش هیجانات اقتصادی گذاشته است. دشمنان می خواهند جامعه ایران دچار التهاب شود که از آن سود ببرند و یک حالت اضطراب و بلاتکلیفی مانند کره شمالی در آن به وجود آورند؛ اما ایران یک کشور بزرگ با 80 میلیون جمعیت است و اداره آن هزینه دارد. محاصره اقتصادی غرب با این امید صورت می گیرد که ایران توان هزینه کردن برای سیستم دفاعی خود را از دست بدهد یا حالتی به وجود آید تا از درون صدمه ببیند. مخالفان ایران با کمک قدرت های خارجی بسیج شده اند.

اعتراض به برخی سیاست های دولت ها در سراسر جهان وجود دارد؛ در آمریکا هم پس از انتخاب ترامپ بیش از 50 درصد مردم با دولت مخالف اند. هرجا مردم توانایی بیان نظرات خود را داشته باشند -چه مستقیم و چه از مسیر پارلمانی- کار به بحران نمی کشد. آنچه به تازگی در ایران اوج گرفته، دعواهای میان جناحی است. این حالت قدرت دفاع از کشور را در برابر دخالت خارجی کاهش می دهد و کشور را آسیب پذیر می کند. افرادی مانند ترامپ و نوچه های منطقه ای او در آرزوی افزایش کشمکش های درونی در ایران هستند. 

بخشی از کشمکش های درونی در فضای سیاسی ایران به خاطر ازدست دادن امکاناتی است که پیش از این در اختیار افراد یا گروه های خاصی بوده است. این بحث را با ذکر یک نمونه واقعی که شخصا شاهد بوده ام، پایان می دهم: دو، سه سال پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، روزی با یک مقام دولتی قرار ملاقات داشتم. سر ساعت تعیین شده وارد اتاق او شدم و دیدم که به شدت عصبانی است. کراوات او نیمه باز بود. کتش را روی صندلی گذاشته بود و روی میز او پر از کاغذ پاره بود. اوراقی را از کشوی میزش درمی آورد و پاره پاره می کرد. حدس زدم خبری شده است. پرسیدم «ناراحتید؟» گفت: «اگر قرار باشد من در اینجا نباشم، می خواهم سر به تن این وزارتخانه نباشد». فهمیدم که از کار برکنار شده است!

به دست آوردن موقعیت و پست دولتی سر جای خود محفوظ؛ اما عقل سلیم باید به کل کشور در متن یک منطقه پرآشوب نگاه کند. مسئولان پیشین و کنونی باید آن قدر سعه صدر داشته باشند که به تنش های موجود دامن نزنند. نباید با به راه انداختن جنجال و پر حرفی غیر ضروری عنان را به دست دشمنانی داد که برای منافع خود منتظر استفاده از ضعف داخلی ها و آسیب زدن به کشورند.