ناگفته های کناره‌گیری امیر قطر

یگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) : از وقتی شیخ تمیم قدرت را به جای پدرش در قطر به دست گرفت، بسیاری از نگاه ها به سیاستگذاری های وی به ویژه در عرصه سیاست خارجی دوخته شده که چهار پرونده آمریکا، ایران، اخوان و عربستان در آن از حساسیت بیشتری برای دوحه برخوردار است.

به گزارش خبرگزاری فارس، اندیشکده تحقیقات استراتژیک منطقه ای قاهره در پژوهشی با عنوان «آیا سیاست های قطر پس از به قدرت رسیدن شیخ تمیم در قطر تغییر می کند» تلاش می کند، به ارزیابی تغییر و تحولات بر سیاست خارجی قطر با تغییر قدرت در این کشور بپردازد.

این مرکز پژوهشی در این باره می نویسد: تغییر قدرت در قطر که در کناره گیری شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی از قدرت و به قدرت رسیدن شیخ تمیم بن حمد آل ثانی در این کشور نمود پیدا می کند، سوالات بسیاری را درباره دلایل این اقدام و به ویژه بازتاب های داخلی و خارجی این اقدام در اذهان به وجود دارد، به ویژه آنکه این اقدام در زمانی روی داد که منطقه شاهد تغییر و تحولات بسیار حساس و بزرگی است.

انتقال قدرت در خاندان آل ثانی در قطر تاکنون به سه شکل انتقال قدرت پس از فوت امیر، کودتای سفید و کناره گیری داوطلبانه صورت گرفته است. باتوجه به این پیشینه برخی از کارشناسان کناره گیری شیخ حمد در این برهه حساس زمانی چه در عرصه بین المللی و چه در عرصه منطقه ای و با توجه به اینکه شیخ حمد به نیمه دهه شصت خود نرسیده را امری اختیاری و نه الزامی و اجباری از سوی شیخ حمد ملاحظه می کنند و یا قطر تلاش می کند، این امر را اینگونه جلوه دهد.

نگاهی به انگیزه های کناره گیری شیخ حمد از قدرت

امیر سابق قطر در سخنرانی که کناره گیری خود از قدرت بر این نکته تاکید داشت که این اقدام وی با این هدف صورت می گیرد که زمینه و فرصت را برای جوانان فراهم کند تا آنها بتوانند ایده ها و افکار خود را در کشور به اجرا بگذارند، به ویژه آنکه امیر جدید قطر بیش از 33 سال ندارد. این درحالی است که روزنامه انگلیسی « فایننشال تایمز» در گزارشی تاکید کرد که سال های پیش حتی پیش از آغاز انقلاب های موسوم به «بهار عربی» برای این امر برنامه ریزی شده بود و از سال 2010، 85 درصد پرونده ها و قضایای کشور قطر در دست شیخ تمیم بود.

در این میان برخی تحلیل ها در بررسی انگیزه کناره گیری شیخ حمد از قدرت به سمت بیماری و وضعیت جسمانی نامناسب شیخ حمد سوق پیدا و برخی دیگر از فشارها و اعمال نفوذ «شیخه موزه»، همسر سوم امیر قطر سخن گفتند. شماری دیگر از تحلیلگران نیز بیم و هراس شیخ حمد از قدرت یافتن بیش از پیش «شیخ حمد بن جاسم»، نخست وزیر و وزیر خارجه اش که مهمترین بازیگر عرصه سیاست خارجی و سیاست اقتصادی و سرمایه گذاری های خارجی قطر طی سال های گذشته بود، را عامل این نقل و انتقال در قدرت در خاندان آل ثانی دانستند.

براساس قانون اساسی قطر ولی عهد از میان یکی از فرزندان امیر حاکم انتخاب می شود و درباره دلایل انتخاب امیر تمیم که از حیث ترتیب چهارمین فرزند ذکور شیخ حمد در میان سه همسرش به شمار می آید، بسیاری از تحلیل ها بر نفوذ بسیار شیخه موزه در این انتخاب تاکید داشتند، چراکه تمیم فرزند ارشد موزه به شمار می آید. از سوی دیگر گفته شده که فعالیت های سیاسی گسترده و وسیع شیخ تمیم به خصوص پس از اینکه انتقال قدرت در این کشور به امری قطعی تبدیل شد و نزدیک بودن وی به مراکز تصمیم گیری در کشور و در دست داشتن پرونده قضایا و مسائل مهم کشوری چه در عرصه داخلی و چه در عرصه خارجی مانند ارتش و امنیت و رشد و توسعه اقتصادی همه موجب شدند تا زمینه به قدرت رسیدن وی در قطر فراهم شود.

امیر تمیم و اصلاحات داخلی

با روی کار آمدن شیخ تمیم به قدرت سوالات بسیاری درباره سیاست هایی که وی از این پس در عرصه داخلی و خارجی در این کشور اتخاذ خواهد شد، مطرح گردید که تلاش می شود، در ادامه به هریک از آنها پرداخته شود.

در سطح اقتصادی

در سطح اقتصادی به نظر نمی رسد که شیخ تمیم با چالش های قابل توجهی مواجه باشد، به ویژه پس از جهش اقتصادی بزرگی که طی 18 سال گذشته این کشور شاهد آن بوده و موجب شده تا درآمد سرانه هر فرد در قطر به بالاترین سطح آن در جهان یعنی صد هزار دلار برسد و این موجب شد تا سرمایه گذاری های اقتصادی این کشور به 192 میلیارد دلار برسد. به همین دلیل انتظار نمی رود که تغییراتی ریشه ای را در سیاست های رشد قتصادی این کشور شاهد باشیم.

در سطح داخلی

اما آنچه در عرصه داخلی در زمان حاکمیت شیخ تمیم جدید به نظر می رسد، اقدام وی به برداشتن گام های ملموس در عرصه اصلاحات سیاسی است که قطر از نبود آن به شدت رنج می برد. مهمترین موفقیت هایی که در زمان شیخ حمد، امیر سابق قطر به آن دست یافت در حوزه اقتصاد و خدمات و آموزش بود.

به همین دلیل بعید نیست که شیخ تمیم دست به اقداماتی در حوزه اصلاحات سیاسی مانند برگزاری انتخابات پارلمانی بزند که پدرش وعده برگزاری آن را اواخر سال 2013 میلادی داده بود. همچنین انتظار می رود که گام هایی در راه بنای موسسات و نهادهای جامعه مدنی بزند که تقریبا در قطر نام و نشانی از آنها نمی توان یافت.

در این بین اگر شیخ تمیم دست به چنین اقداماتی بزند، این گام ها وی را در تثبیت پایه های حکومت جدیدش و رویارویی با برخی انتقاداتی کمک می کند که اعتقاد دارد، قطر آن اندازه که در تغییر و تحولات سیاسی و اجتماعی منطقه دست دارد، در داخل کشور با رکود سیاسی و عدم اجرای هرگونه اصلاحات سیاسی مواجه است و این دو عامل هم اکنون به مهمترین مشخصه های عرصه سیاسی قطر تبدیل شده اند.

گرایشات سیاست خارجی

از جمله سوالات مهمی که پس از رسیدن شیخ تمیم به قدرت در قطر خود را مطرح می کند، سیاست گذاری های وی در عرصه منطقه ای و بین المللی در مرحله آینده است، به ویژه آنکه طی سال های گذشته قطر تلاش کرد تا در این دو عرصه بسیار بزر گتر از آنچه هست خود را نشان دهد و نه تنها در حوزه خلیج فارس، بلکه در عرصه خاورمیانه میان اعراب حرف اول را بزند.

سوالی که در اینجا خود را مطرح می کند، این است که آیا امیر جدید قطر ادامه دهنده راه پدر خود خواهد بود؟ یا اینکه دیدگاه خاص خود را در تعامل با پرونده ها و قضایای سیاست خارجی دنبال خواهد کرد؟

داده ها و اطلاعات اولیه به دست آمده به این نکته اشاره می کند که احتمال بسیاری وجود دارد که شیخ تمیم خط مشی پدر خود در عرصه سیاست خارجی را دنبال کند، چون وی در عمل سال هاست که در این عرصه حضور و فعالیت داشته و هر سال بر نقش آن افزوده و این نقش پر رنگ تر می شده است. همچنین وی یکی از ترسیم کنندگان سیاست خارجی دولت قطر طی سال های اخیر بوده است.

بهترین دلیل این مدعا اولین سخنرانی او پس از به دست گرفتن قدرت در روز چهارشنبه 26 ژوئن 2013 بود که در آن هیچ نکته جدیدی درباره سیاست خارجی قطر نمی شد یافت. به همین دلیل حداقل در اولین مرحله زمامداری و حکومت شیخ تمیم انتظار نمی رود که تغییرات قابل توجهی در گرایشات سیاسی قطر ملاحظه کرد.

پس از خروج شیخ حمد از عرصه سیساسی قطر، تصمیم گیرندگان این عرصه سه نفر خواهند بود، یعنی: شیخ تمیم، امیر جدید قطر و شیخه موزه، مادر امیر و شیخ حمد، پدر امیر و انتظار نمی رود که شیخ تمیم در عرصه سیاست خارجی تصمیمات بزرگ و حساسی بدون مراجعه و رایزنی با پدرش بگیرد، این بدین معناست که وی به عنوان حاکم یک کشور تحت نظر و اشراف پدرش عمل و امور را اداره خواهد کرد و چه بسا به مرور زمان شخصیت واقعی وی در تعامل با قضایا و مسائل سیاست خارجی اشکار شود.

در اینجا می توان گفت، شیخ تمیم در عرصه سیاست خارجی با چهار پرونده اصلی رو در رو است که باید با آنها تعامل داشته باشد و همه به نحوی با نفوذ و نقش منطقه ای بحث برانگیز قطر در ارتباط هستند و می توان آنها را در موارد رابطه با آمریکا، رابطه با گروه های سیاسی اسلامگرا و به طور مشخص اخوان المسلمین، رابطه با کشورهای عربی حوزه خلیج فارس از جمله عربستان سعودی و رابطه با ایران و موضع این کشور در قبال بحران سوریه ملاحظه کرد.

رابطه با آمریکا

درباره رابطه قطر با آمریکا باید گفت که به نظر نمی رسد، قطر دوره شیخ تمیم تغییری در سیاست های خود در قبال آمریکا انجام دهد، بلکه بالعکس دوحه بیش از پیش از واشنگتن به عنوان یکی از اصول و پایه های تغییر ناپذیر سیاست خارجی خود، حمایت به عمل می آورد و حتی رسانه ها در این اواخر از توافقی میان آمریکا و قطر پرده برداشتند که براساس آن حکام قطر در تمام امور و مسائل مورد توجه دو کشور سیاست های خود را با دولت آمریکا هماهنگ و منطبق کنند.

رابطه با جماعت اخوان المسلمین

اما در خصوص رابطه شیخ تمیم با جماعت اخوان المسلمین برآوردها و پیش بینی های اولیه نشان می داد که این رابطه کما السابق ادامه می یافت و حتی در دوره حاکمیت تمیم به اوج خود می رسید، به ویژه آنکه قطر تلاش دارد از دو کشور مصر و تونس حمایت مالی به عمل آورد و سرمایه گذاری های خود در این دو کشور را افزایش دهد و این صرف نظر از حمایت نامحدود این کشور در برخی از رهبران جنبش «حماس» و بخشی از پیکره این جنبش است، به نحوی که نقش مهمی در تغییر موضع این جنبش در قبال نظام سوریه داشت که سال های این جنبش را در آغوش گرفته بود.

همچنین انتظار می رود که شیخ تمیم همچون پدرش تلاش کند، شکاف های موجود میان این جماعت با آمریکا را از بین ببرد و این دو را بیش از پیش به یکدیگر نزدیک کند و با اینکه حکومت قطر در این اواخر وجود هسته ای اخوانی را در این کشور کشف و تلاش کرد رسانه ها به آن نپردازند، تغییری که انتظار می رود، در رابطه امیر جدید قطر با جماعت روی دهد، تغییر در موضع آمریکا در قبال اخوان المسلمین به ویژه پس از تظاهرات روز 30 ژوئن و براندازی حکومت اخوانی هاست، اگرچه خلع قدرت شدن اخوانی ها شیخ تمیم را به بازنگری اساسی در رابطه خود با اخوانی ها وا می دارد.

رابطه با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس

درباره رابطه شیخ تمیم با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و به طور مشخص عربستان سعودی باید گفت که انتظار می رود، شیخ تمیم به بهبود این روابط بپردازد، به ویژه پس از نقش بسیار مهمی که در بهبود این روابط این دو کشور هنگامی که ریاست شورای عالی قطری – سعودی در سال 2008 میلادی را برعهده داشت، ایفا کرد و موفق شد، نقشه جدیدی از روابط دو جانبه بین دوحه – ریاض را ترسیم کند.

رابطه با ایران

اما در خصوص رابطه با ایران، با وجودی که روابط دو کشور ایران و قطر در سال های اخیر و به خاطر بحران سوریه شاهد تنش و سردی روابط به خاطر موضع گیری دوحه و تهران در قبال بحران سوریه بود، با این حال شیخ تمیم تلاش بسیاری خواهد داشت تا رابطه خود با تهران را حتی اگر به شکل ظاهری و صوری هم باشد، حفظ کند و در این ارتباط اگرچه وی به حمایت های خود از معارضان سوری ادامه خواهد داد، اما به هیچ وجه انتظار نمی رود که وی دست به اقداماتی بزند که بر سردی این روابط بیافزاید.

خلاصه سخن اینکه به نظر می رسد، مانند تمام نظام ها و حکومتی های موروثی که پسر میراث دار پدر است، انتظار نمی رود که شیخ تمیم تغییر چندانی در سیاست های پیشین این کشور به وجود آورد. اما باید اذعان کرد که این نحوه انتقال قدرت می تواند، چالش بزرگی برای کشورهای عربی حوزه خلیج فارس مانند عربستان سعودی ایجاد کند، به ویژه اگر تمیم در این راه دست به اصلاحات سیاسی قابل توجه و بزرگ در قطر بزند.