توافق ساختاری در انتظار امضای طرفین

دیپلماسی ایرانی: این روز ها بحث عکس های ماهواره ای از پارچین و تخریب ساختمان هایی در اطراف این منطقه در کنار در خواست های پی در پی آژانس برای بازدید از این تاسیسات جو جدیدی را در مورد نیاز به بازرسی آژانس از این منطقه ایجاد کرده است. در همین حال یوکیو آمانو، مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی در حاشیه نشست شورای حکام در مورد مسئله هسته ای ایران از امضای قریب الوقوع یک توافق ساختاری با ایران خبر داد. در چارچوب این توافق ساختاری نه تنها اجازه بازرسی از پارچین داده می شود بلکه در مورد راه حل بسیاری از موارد مورد بحث نیز توافق صورت می گیرد. دیپلماسی ایرانی این مسئله را در گفت و گو با دکتر صادق ربانی، قائم مقام پیشین سازمان انرژی اتمی ایران بررسی کرده است:

 آمانو در نشست شورای حکام سخن از امضای قریب الوقوع یک توافق ساختاری با ایران سخن گفته است. این توافق ساختاری در چه موردی است و تا چه اندازه اهمیت دارد؟

توافق ساختاری یک بار  دیگر نیز تحت عنوان مدالیته صورت گرفته بود. در این توافق چارچوبی تعیین می شود تا بازرسی ها و بازدید ها در آن انجام شود. در واقع این به نفع طرفین است که بازرسی ها در چارچوبی قرار گرفته و انجام شود و تکرار نشود تا بازگشت به عقب صورت نگیرد. یعنی وقتی که یک بازدید و بازرسی انجام شد، مجددا روی همان بازرسی تقاضای بازرسی مجددی صورت نگیرد. در این چارچوب طرفین ابتدا همه اشکالات را بشمارند و وقتی یکی یکی بررسی شد، آن را تمام شده تلقی کنند و کنار بگذارند. این کار در گذشته نیز انجام شده است. به نظر می رسد که ایران نمی خواهد بازرسی ها آزاد و رها باشد بلکه در چارچوبی قرار گیرد.

به نظر می رسد در این توافق ساختاری، بحث پارچین محوری است. ظاهرا پارچین قبلا دو بار مورد بازرسی قرار گرفته است. این دو بار نمی تواند نگرانی های آژانس را برطرف کند؟

بحث تعیین چارچوب دقیقا به همین دلیل است که بازرسی ها تکرار نشود و بهانه جویی انجام نشود. البته آژانس می تواند مدعی باشد که قبلا بازدید کرده اما از آن زمان تا کنون نیز فعالیت های دیگری در این محل انجام گرفته است. به همین جهت آژانس می تواند خود را از این جهت محق بداند. اما اصل قضیه این است که تفاهمی به وجود آید و اعتماد سازی صورت گیرد. در این جا هم تعیین چارچوب برای ایجاد اعتماد است. اگر روی چنین چارچوبی تواق کنند به شرط این که دیگر به همین مسئله و سوالات قبلی بازگشت نکنند، می تواند در مذاکرات پیشرفت به حساب آید. به این معنا که این بازدید ها به دلیل گزارش هایی است که به آژانس از طرف کشورهای مختلف و یا از طریق مبادی جاسوسی مختلف داده می شود. ارائه این گزارش ها آژانس را ناگزیر می کند که بازدید هایی انجام دهد. حال در این شرایط ایران می گوید تا کجا باید در یک موضوع اعتماد سازی صورت گیرد؟ اعتمادسازی باید یک بار برای همیشه باشد. حال اگر تفاهم قبلی صورت گرفته باشد و خط کشی ای از قبل معلوم باشد، می توانند بگویند این بازدید در مورد این ادعا مطرح شد و این ادعا تکذیب شد، حال به مرحله بعد می رویم و به این مسئله باز نمی گردیم. از این نظر می توان گفت اگر دوباره به همین مسائل بازگشت نکنند، اتفاق مثبتی است.

بعضی از منابع خبری و حتی در خود آژانس این مسئله مطرح شده که چند ساختمان در محوطه پارچین که احتمال فعالیت هسته ای در آن ها می رفته تخریب شده است. آیا اگر چنین اتفاقی بیفتد اثرات اورانیوم قابل بازرسی نیست؟ اگر قابل بازرسی است چرا چنین مسئله ای مطرح می شود؟

اگر فعالیت های هسته ای در این مناطق صورت گرفته باشد، به سادگی قابل پاکسازی نیست و اثرات آن باقی می ماند. لذا تخریب و جمع آوری و از این قبیل اقدامات نمی تواند کارساز باشد. چون مواد رادیو اکتیو روی گیاهان، درختان، اتمسفر و چیزهای دیگر اثرات پایداری می گذارد که تا مدت ها قابل ردیابی است. بنابراین اگر فعالیت هسته ای صورت گرفته باشد، قابل پوشاندن نیست. اگر اجازه بازدید از این سایت داده شود، تا حدی این اعتماد ایجاد می شود که در این منطقه فعالیت هسته ای صورت نگرفته است. مگر این که این فعالیت ها را با فعالیت هسته ای مرتبط نکنند و فعالیت های مرتبط با آزمایشات موشکی و انفجارهای غیر هسته ای بدانند. در آن صورت دیگر چنین فعالیت هایی قابل ردیابی نیست.

ولی این بحث به آژانس هم مرتبط نیست. درست است؟

بر طبق ان پی تی این بحث به آژانس مرتبط نیست. اما آژانس مدعی است که اگر کشوری موشک هایی را آزمایش می کند که این موشک ها قابلیت حمل کلاهک هسته ای دارد، این فعالیت مرتبط با فعالیت های هسته ای است. چسباندن این فعالیت ها با مسائل هسته ای البته منطقی را دنبال می کند اما نه بر اساس ان پی تی. بنابراین بر اساس ان پی تی نمی توانند تقاضایی در این رابطه داشته باشند. چون هر کشوری مجاز است که به لحاظ نظامی خود را تقویت کند. لذا مرتبط کردن این گونه فعالیت ها به فعالیت هسته ای تا حدی به دلیل همان عدم اعتماد است.

به نظر می رسد آمانو در بحث اخیری که در شورای حکام آژانس مطرح کرده، خوش بینانه صحبت کرده و گفته در صورتی که این توافق ساختاری امضا شود، مسائل باقیمانده چندان مهم نیست و می توان درباره آن ها هم به توافق رسید. تا چه حد می توان به این خوش بینی امیدوار بود تا بحث ایران و آژانس به نحوی حل شود؟

کار آمانو از ابتدای تصدی مسئولیت مدیر کلی آژانس جنبه سیاسی پیدا کرده و تحت تاثیر القائات سیاسی قرار گرفته است. به این معنا که اگر ایران روابط خود را با 1+5 بهبود دهد، نشانه مثبتی به آمانو می دهد و او موضوع را تا حدی آرام می کند. اگر نشانه منفی به او برسد مسئله را تشدید می کند. این رویه،‌ رویه خوبی برای آژانس که باید کار فنی را دنبال کند نیست. اگر این بار آمانو خوش بینانه به مسائل نگاه می کند، باید این خوش بینی را با مسائل سیاسی پشت پرده منطبق کرد. همان طور که فشارهایی بر ایران وجود دارد، فشارهایی بر غرب نیز وجود دارد. یعنی مسائل انتخابات امریکا و اسرائیل و دیگر مسائل نیز در این جا مدخلیت پیدا می کند. لذا می توان این خوش بینی را این گونه تفسیر کرد که تحت فشار وارد آمده به طرفین، می خواهند از این مسئله عبور کنند. ایران حتی بر اساس ادعای اطلاعات جاسوسی امریکا، از ساخت بمب هسته ای دست برداشته است. لذا با توجه به ادعای خود آن ها نیز نباید بیش از این به ایران فشار آید. از این نظر می توان گفت تا حدی خوش بینی وجود دارد.