تصمیمی سیاسی یا ضرورتی تکنیکی؟

دیپلماسی ایرانی: اوپک در آخرین گزارش خود اعلام کرده است که تولید نفت ایران در دو ماهه اول سال 2012 با 109 هزار بشکه کاهش مواجه بوده است. این در حالی است که ظرفیت تولید نفت ایران نیز طی سه سال گذشته حدود پانصد هزار بشکه کاهش داشته است. حال سوال اینجاست که این کاهش تولید ارادی بوده یا ایران نتوانسته بخشی از منابع خود را مورد استفاده قرار دهد و نیز این کاهش تولید توانسته است در بازار تاثیرگذار باشد یا خیر؟ دیپلماسی ایرانی این مسئله را در گفت و گو با دکتر نرسی قربان، تحلیل گر اقتصاد انرژی بررسی کرده است:

ارتباط ظرفیت تولید و میزان تولید چگونه است؟

ظرفیت تولید، پتانسیلی است که یک کشور می تواند نفت تولید کند. ممکن است کشوری 5 میلیون بشکه ظرفیت تولید داشته باشد، اما از سه میلیون بشکه این ظرفیت استفاده کند و تولید نفتش سه میلیون بشکه باشد.

پایین آمدن تولید نفت ایران ارادی بوده یا تحریم ها به گونه ای است که استخراج نفت را دچار مشکل کرده است؟

اگر کشوری ظرفیت تولید بالایی داشته باشد اما از تمام این ظرفیت استفاده نکند و تولید کمتری داشته باشد یعنی تصمیم گرفته است که تولید خود را کاهش دهد. اما در مورد ایران باید توجه داشت که چاه های نفتی ایران بسیار قدیمی هستند و اغلب نیمه دوم عمر خود را سپری می کنند. چاه های نفتی که در نیمه دوم زندگی خود قرار دارند، در سال به طور طبیعی حدود پنج تا ده درصد افت تولید دارند. برای جلوگیری از این افت تولید لازم است که این چاه ها با استفاده از مکانیسم های بازیافت مجدد با تزریق گاز یا آب و غیره، احیا شوند تا قسمتی از این افت تولید جبران شود. لذا مقداری از افت تولید ایران طبیعی است و به دلیل پیر بودن و قدیمی بودن چاه ها است.

البته می توان جلوی این افت تولید را گرفت. اما این کار نیازمند تکنولوژی بالایی است. این جا می توان گفت که تحریم های بین المللی علیه ایران مانع از آن شده که بهترین شرکت ها و تکنولوژی ها برای استخراج از چاه های نفتی ایران استفاده شود. البته ایران به این دلیل که حوزه های جدید نفتی نیز در اختیار دارد می تواند با گسترش این حوزه ها جلوی این افت تولید را بگیرد. یعنی با بهره برداری از حوزه های جدید نفت و گاز، این کاهش تولید را جبران نماید. توسعه حوزه های جدید نفت و گاز هم به دلیل تحریم های بین المللی با مشکلاتی مواجه است.

بنابراین همه این عوامل یعنی قدیمی بودن چاه ها و ناتوانی در جلوگیری از افت تولید نفت حوزه های نفتی قدیمی و نیز ناتوانی در توسعه حوزه های جدید، دست به دست هم داده و از تولید ایران کاسته است.

عربستان و نیجریه و کویت نیز کاهش تولید داشته اند، این ناشی از سیاست های کلی اوپک برای کنترل قیمت است یا بحث های تکنیکی؟

عربستان به آن صورت کاهش تولید نداشته است. عربستان به طور مداوم افزایش تولید داشته است. البته در ماه  فوریه به نسبت ژانویه عربستان 41 هزار بشکه در روز کاهش تولید داشته است که با این رقم نمی توان گفت که کاهش تولید صورت گرفته است. این رقم ها، رقم های ناشی از تحولات بازار است. یعنی ممکن است در این دوره زمانی تقاضا برای نفت عربستان در بازار نبوده و یا ممکن است در ماه مارس این رقم بیشتر هم شود. چون فصل تغییر کرده و وارد فصل گرم خواهیم شد.

آیا کاهش تولیدی که ایران داشته می تواند در قیمت نفت تاثیرگذار باشد؟

اگر منظور 109 هزار بشکه در روز است، باید گفت 109 هزار بشکه در قبال 80 میلیون بشکه نفتی که در روز در جهان تولید می شود، مقداری نیست که بتواند در بازار تاثیر عمده داشته باشد.

اما باید توجه داشت که اساسا قیمت نفت به این مسئله بستگی دارد که دنیا در چه شرایطی قرار دارد. آیا دنیا در رکود تقاضا برای انرژی است یا در رشد تقاضا برای انرژی؟ اگر دنیا در رکود باشد، 109 هزار بشکه کاهش تولید نفت ایران نمی تواند در قیمت نفت تاثیرگذار باشد. چون به طور کلی تقاضا برای نفت کم شده است. اما اگر دنیا در حال رشد تندی باشد و تقاضا برای انرژی بالا باشد، این 109 هزار بشکه تاثیرگذار خواهد بود.

الان دنیا در حال رکود است یا رشد؟

در حال حاضر دو روند متفاوت در بازار دیده می شود. ظاهرا به نظر می رسد بازار انرژی در رکود باشد. اما رشد هم به صورت جدی صورت نمی گیرد. لذا نمی توان گفت که بالا رفتن قیمت نفت مربوط به کاهش تولید ایران بوده است یا خیر. احتمالا بخشی از آن ناشی از کاهش تولید ایران و بخشی از آن ناشی از تنش مربوط به خلیج فارس و حمله به ایران بوده است. علاوه بر این، نفت برخی کشورها مانند سوریه از دور خارج شده و نفت لیبی هنوز کاملا به بازار بازنگشته است. برخی پالایشگاه ها نیز به دلیل ساختار پالایشگاهی نیازمند نوع نفت خاصی هستند. بر هم زدن ساختار پالایشگاهی بسیار هزینه بر است. لذا این ها حاضرند نفت مورد نظر خود را گران تر تهیه کنند. همه این عوامل دست به دست هم می دهند و قیمت نفت را تعیین می کنند.