نقش جدید چین در افغانستان

نوذر شفیعی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس

دیپلماسی ایرانی: چین به عنوان یکی از قدرت های بزرگ جهان در شرق آسیا در حال توسعه و گسترش قدرت، حضور و نفوذ سیاسی و اقتصادی خود در سطوح منطقه ای و بین المللی است. عمده ترین هدفی که چین در این زمینه دنبال می کند، توسعه چندجانبه گرایی بین المللی است. بنابراین برای دستیابی به چنین هدفی نیازمند تنوع بخشی به سیاست خارجی خود در قبال مناطق و کشورهای دیگر جهان است.

مطالعه الگوی بازیگری چین در سطح نظام بین الملل بیانگر استواری این الگو بر محورهای زیر است:

1- چالشگری با سیستم تک قطبی و دفاع از چند جانبه گرایی بین المللی

2- فرصت طلبی و استفاده از خلاءها در مناطق ژئوپلیتیکی

3- تمرکز شدید امنیتی و نظامی قدرت خود بر محور آسیا-پاسیفیک به ویژه آسیای شرقی

4- توسعه حضور و نفوذ در سایر مناطق جهان بر پایه همکاری های اقتصادی

افغانستان نیز به عنوان کشوری در قلب آسیا نقش مهمی در رقابت های ژئواستراتژیکی و ژئوپلیتیکی دارد. در این راستا، بدیهی است قدرت های بزرگ و از جمله چین برای شکل دادن به موازنه های سیاسی و امنیتی، نیازمند تمرکز و ساماندهی نگاه ها و رویکردهای استراتژیک خود نسبت به موقعیت و تحولات افغانستان هستند.

مفهوم دو گزاره مزبور بدین معنی است که امروزه دو مقوله «اهداف سیاست خارجی جدید چین» با «ارزش و جایگاه جدید افغانستان» تلاقی پیدا کرده اند. بنابراین کاملا بدیهی است که چین تمایل قابل توجهی برای بازیگری و حضور در صحنه سیاسی افغانستان پیدا نماید.

اکنون پرسشی که حائز اهمیت می باشد آن است که نقش جدیدی که چین در صحنه افغانستان به دنبال آن است از چه ماهیت و ویژگی هایی برخوردار است و نتایج و پیامدهای آن چیست؟

در پاسخ به بخش اول پرسش فوق، ابتدا باید گفت روابط چین و افغانستان تحت تاثیر برخی عوامل مانند اصل همسایگی به واسطه داشتن حدود 80 کیلومتر مرز مشترک، تعاملات تاریخی و فرهنگی و .... قرار دارد. علاوه بر این نقش افغانستان در جاده ابریشم و نیازی که چین به حفظ این جاده در تاریخ داشته قابل ذکر می باشد. در حال حاضر نیز به نظر می رسد افغانستان در قلب آسیا از اهمیت ژئواستراتژیک برای چین برخوردار است.

با این وجود، روابط چین با افغانستان را با توجه به تاریخ حیات سیاسی جدید افغانستان می توان به دو دوره اساسی زیر تقسیم کرد:

الف-فاصله سال های 2001 تا 2014 میلادی که کشور افغانستان صحنه جنگ های خونینی بوده است که آمریکا با مشارکت همپیمانان بین المللی از جمله ناتو به بهانه مبارزه با تروریسم به راه انداخت. در این دوره، چین عمدتا مواضع و رفتارهای کنشگرانه جدی در صحنه افغانستان نداشت و در راستای پیچیدگی های سیاست خارجی اش، سیاست صبر و انتظار در پیش گرفت. البته تمرکز چین در این دوره روی پایش اطلاعاتی و امنیتی و با هدف مدیریت و کنترل فعالیت های تروریستی بوده است.

ب-دوره دوم این روابط تقریبا از سال 2014 میلادی آغاز شده است. در این دوره چین، سیاست توسعه حضور و نفوذ در افغانستان را در پیش گرفته است. تا جائی که بسیاری از کارشناسان پیش بینی می کنند چین در حال تبدیل شدن به یکی از بازیگران اصلی در روند تحولات افغانستان است.

در این راستا، برخی از عواملی که در افزایش نقش بازیگری چین در افغانستان موثر می باشند عبارتند از:

1- عوامل اقتصادی؛ بدین معنی که افغانستان با دارا بودن منابع غنی معدنی از پتانسیل بسیار بالایی برای کمک به رشد و توسعه اقتصادی قدرت چین برخوردار است.

2- عوامل سیاسی و نقشی که چین امروزه در فرایند صلح سازی و امنیت سازی افغانستان دارد.

3- خروج رسمی آمریکا از افغانستان و تاثیر این مساله بر اهداف و مطلوبیت های سیاست خارجی جدید افغانستان که عمدتا به دنبال جلب نظر شرکای جدید می گردد.

4- تلاش چین برای مدیریت و جلوگیری از سرایت نا امنی های تروریستی از افغانستان به داخل چین.

5- تلاش پاکستان برای مشارکت دادن چین در فرایندهای افغانستان.

علاوه بر این، به نظر می رسد نگرانی های امنیتی چین در افغانستان از منافع اقتصادی این کشور مهمتر و در اولویت بالاتری قرار دارد؛ چرا که از دیدگاه چین در میان تهدیدات موجود، تجزیه طلبی گروه های قومی و ازبکی مهمترین و بزرگترین تهدید برای ثبات داخلی این کشور محسوب می شود.

اما در مورد نتایج و پیامدهای حضور جدید چین در افغانستان نیز باید گفت، رویکردهای امنیتی چین در افغانستان به دنبال افزایش سطح چالشگری با سایر قدرت ها نیست و عمدتا متمرکز بر رصد و پایش خواهد بود. در عین حال، چین با رعایت احتیاط های راهبردی به دنبال بهره گیری از اهرم قدرت هایی مانند پاکستان برای موازنه سازی های سیاسی در افغانستان می باشد. از جنبه های اقتصادی نیز همکاری با افغانستان را بر محور توسعه سرمایه گذاری در بخش های معادن و منابع اقتصادی و تجاری قرار خواهد داد.