آیا تحریم‌های کشتیرانی ایران به گل نشسته است؟

نویسنده: کلودیا روزت

دیپلماسی ایرانی: دولت اوباما، به طور رسمی همچنان خود را به اعمال تحریم علیه ناوگان تجاری ایران، کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران (IRISL)، متعهد می داند. اما در عمل، با شروع مذاکرات هسته ای ایران و کشورهای 1+5 در اوایل سال گذشته میلادی، به نظر می رسد بسیاری از کشتی های باری متعلق به IRISL با توجه به چشم پوشی های واشنگتن حتی با آزادی بیشتری به انجام عملیات می پردازند.

برای نمونه، کشتی کانتینربر آذرگون را در نظر بگیرید که از سال 2008، به دلیل تعلق به ناوگان IRISL در فهرست تحریم های وزارت خزانه داری ایالات متحده قرار گرفته است. پس از سال ها به کارگیری ترفندهای متعدد به منظور گریز از تحریم ها از جمله تغییر پرچم و نام کشتی ها و همچنین استفاده از شرکت های پوششی به عنوان مالکان ثبتی، کشتی آذرگون، در نهایت نه تنها مجدداً تحت پرچم ایران قرار گرفته، بلکه فعالیت هایش را با شتاب بیشتری نیز پیگیری می کند؛ طوری که اخیراً در یکی از بنادر نزدیک ترین متحد ایران در نیمکره غربی، یعنی ونزوئلا، پهلو گرفته است.

بر اساس اطلاعات پایگاه داده کشتیرانی لویدزلیست، اکنون کشتی آذرگون با پرچم ایران در حال انجام سفر برگشت از ونزوئلا به ایران است و آن طور که پیداست، با عبور از کانال سوئز، از مدیترانه به دریای احمر وارد شده است. در زمان نگارش این متن، کشتی با عبور از نزدیکی آب های عربستان سعودی به آب های درگیر جنگ یمن وارد شده است؛ جایی که ناوهای جنگی ایالات متحده برای جلوگیری از کمک رسانی ایران به حوثی ها در تلاش هستند؛ گفتنی است که حوثی ها در ژانویه 2015، دولت یمن را که از پشتیبانی آمریکا برخوردار بود سرنگون کردند.

آیا تا اینجای کار مسأله ای وجود دارد؟ به دلیل فقدان اطلاعات موجود درباره محمولات کشتی آذرگون، بگذارید فرض را بر این بگیریم که محموله کشتی قانونی و ماموریت آن نیز بشردوستانه است. با وجود این، سفر کشتی آذرگون سوال های جدی در ذهن ایجاد می کند: اینکه چه بر سر تحریم های اعمالی ایالات متحده علیه کشتی های ایرانی آمده است؟

تحریم های ایالات متحده علیه IRISL بیهوده اعمال نشده است. در سال 2008 که آمریکا، IRISL و تعدادی از شرکت های تابعه و همچنین بیش از یکصد کشتی باری ناوگان آن را در فهرست تحریم های خزانه داری موسوم به فهرست «نهادی ویژه معرفی شده (SDN)» قرار داد، این وزارتخانه طی بیانیه مطبوعاتی IRISL را متهم کرد که در تجارت غیرقانونی شامل حمل محمولات نظامی و همچنین پشتیبانی از برنامه های هسته ای و موشک بالستیک ایران دست دارد.

مطابق آنچه در بیانیه مطبوعاتی 27 اکتبر 2011 وزارت خزانه داری آمریکا آمده، IRISL به تحریم ها پاسخ داد، اما نه با تغییر فعالیت هایش، بلکه با تغییر هویت شناسایی اش. در بیانیه وزارت خزانه داری، ضمن اشاره به تلاش های جهانی برای زمینگیر کردن IRISL ، عنوان شده بود که هر جایی که IRISL در حال فعالیت بوده، شناسایی شده و از ادامه فعالیت آن ممانعت به عمل آمده است. در بیانیه همچنین تاکید شده بود که ایالات متحده با همکاری جامعه بین المللی، در اعمال سلسله تحریم های وسیع قدرتمند علیه این «شرکت کشتیرانی خطرناک» موفق بوده است و همچنین هشدار داده شده بود که «نفس IRISL به شماره افتاده است». در آن زمان، خزانه داری عنوان «هیچ بندری برای IRISL امن نیست» را برای بیانیه اش برگزیده بود.

سپس، برای اثرگذاری هر چه بیشتر، مقامات دایم السفر وزارت خزانه داری با تلاش هر چه بیشتر به دنبال تشویق سایر کشورها برای عدم همکاری با IRISL بوده و در مورد اقدامات فریبنده IRISL از جمله شیوه ثبت و همچنین اعتبار پرچم کشتی های ناوگانش هشدار دادند. IRISL نیز سخت در تلاش بود که کشتی های تحریمی اش را پشت بلبشویی از پرچم های خارجی، نام های جدید و شبکه ای از شرکت های پوششی خارجی پنهان نماید. شناسایی کشتی ها مستلزم تمرکز بر شماره هفت رقمی منحصر به فردشان، یعنی شماره IMO بود، که توسط سازمان جهانی دریانوردی و یک بار در طول عمر هر کشتی صادر می شود که مبنای شناسایی کشتی ها در این نوشتار هم مشخص شده است.

در سال 2012، ناوگان تحریمی IRISL به طور عمده در خاورمیانه و خاور دور فعال بود ه اند و فعالیت کشتی های ناوگان IRISL در بنادر اروپایی و آمریکای لاتین (شامل ونزوئلا و مکزیک) به طور کلی متوقف شد. اما اکنون روند معکوسی را شاهد هستیم. در حالی که ناوگان تانکر ایران به نام NITC (شرکت ملی نفتکش سابق) به پنهان کردن هویت ایرانی ناوگان تانکرهای تحت تحریم آمریکایی خود می پردازد، IRISL در طول یک سال و اندی، اکثریت کشتی های ناوگانش را مجدداً تحت پرچم ایران قرار داده است. با نگاهی به ناوگان کشتی های IRISL، با آنکه به نظر می رسد تحریم های اعمالی آمریکا علیه آنها بلااثر شده است، اکنون حداقل 117 فروند کشتی IRISL در فهرست تحریم های ایالات متحده قرار دارد. از بین این تعداد کشتی، 112 فروند در پایگاه اطلاعاتی لویدز تحت پرچم ایران ثبت شده اند.

یکی از کشتی های ناوگان IRISL که تحت پرچم ایران قرار دارد، کشتی آذرگون است و با توجه به سفر اخیر آن به ونزوئلا، این طور وانمود می شود که حرکت در نیمکره غربی برای کشتی های IRISL دیگر ممنوع نیست. بر اساس اطلاعات ردیابی کشتی لوید، کشتی آذرگون در ژانویه 2015 از بندرعباس به راه افتاد و در فوریه 2015 به «پوئرتو کابیو» در ونزوئلا رسید. برای مدت حدود دو ماه، یعنی تا اواخر آوریل، آذرگون در بنادر ونزوئلا این پا و آن پا می کرد؛ گفتنی است که ونزوئلا روابط نزدیکی با ایران و حزب الله لبنان دارد.

در ماه آوریل 2015، در حالی که آذرگون در بنادر ونزوئلا بود، شخصاً از وزارت خزانه داری و همچنین وزارت خارجه آمریکا در خصوص نقض احتمالی تحریم ها در این باره سوال کردم. مطابق مفاد توافق موقت بین ایران و گروه کشورهای 1+5، دولت آمریکا اجازه داده از برخی از تحریم ها در خصوص فعالیت کشتیرانی ایران صرف نظر شود؛ اما مفاد اشاره شده گنگ و مبهم است و جزئیات آنها محرمانه باقی مانده است. حال این سوال مطرح می شود که آیا سفر کشتی آذرگون نمونه ای از معافیت های تحریمی بوده است؟

وزارت خزانه داری از هر گونه توضیح بیشتر در این خصوص خودداری کرده است و سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا پاسخی از طریق پست الکترونیکی بدین شرح ارسال نموده است: «از هیچ گونه نقض تحریم در خصوص پهلوگیری اخیر کشتی مورد اشاره اطلاعی در دست نداریم.» در ادامه پاسخ ارسالی، با اشاره به مفاد برنامه اقدام مشترک 2013 که چارچوب آن طی مذاکره با ایران تمدید شده است، درباره پهلوگیری آذرگون در ونزوئلا آمده است: «ما گزارش های اینچنینی را به دقت وارسی می کنیم و تمامی تحریم های مرتبط علیه ایران و نهادهای ایرانی را که طبق مفاد برنامه اقدام مشترک مستثنی نشده اند، قاطعانه اعمال می کنیم که شامل تحریم های مرتبط علیه بخش کشتیرانی ایران نیز می شود.»

آیا این پاسخ تضمین دهنده است؟ در ادامه به برخی دیگر از زمینه های فعالیت آذرگون اشاره می شود که ممکن است مرتبط با موضوع مطرح شده باشد.

کشتی آذرگون، در سال 2003 ساخته شد و در ابتدا تحت پرچم ایران قرار گرفت. در آن زمان مستقیماً تحت مالکیت IRISL قرار داشت و نام آن «ایران زنجان» بود. بین سال های 2009 تا 2013، در پی اقداماتی برای دور زدن تحریم های اعمالی در سال 2008، نام آن ابتدا به Viesa و سپس به Armis تغییر پیدا کرده و پرچم آن از ایران به باربادوس و سپس تانزانیا تغییر کرد. مالکیت آن نیز بین یک سری از شرکت های پوششی واقع در جزیره مان، پاناما و جزایر مارشال دست به دست شد.

در سال 2011 و حول و حوش زمانی که آذرگون با نام Armis ظهور کرد و تحت پرچم باربادوس و مالکیت ثبتی شرکتی در پاناما قرار گرفت، وزارت خزانه داری بیانیه ای با عنوان «هیچ بندری برای IRISL امن نیست» را منتشر کرد. به نظر می رسد این کشتی به خصوص، یکی از اهداف اصلی وزارت خزانه داری بوده است. بیانیه اشاره شده با اعلام تحریم بیش از ده شرکت پانامایی به عنوان شرکت پوششی IRISL همراه شد که در بین آنها شرکت Mount Everest Maritime، مالک ثبتی آذرگون (Armis) در آن زمان نیز قرار داشت.

اواسط سال 2012، کشتی آذرگون (Armis) تحت پرچم تانزانیا و شرکت پوششی جدید به عنوان مالک ثبتی، پهلوگیری هایی در بندر بنغازی در لیبی داشت. دو فروند کشتی تحریمی دیگر IRISL به نام های Parmis و Tandis نیز اینچنین پهلوگیری هایی داشتند و به نظر می رسد دسته کوچکی از کشتی های تحت مدیریت IRISL بوده اند که مالکان پوششی قبلی آنها در پاناما نیز در بین نهادهایی بوده که در سال 2011، زمانی که خزانه داری از IRISL با عنوان «ناوگان کشتیرانی خطرناک» یاد کرد، تحت تحریم قرار گرفتند.

هر سه فروند کشتی در بازه زمانی چند ماهه ای که سفیر آمریکا در لیبی (کریستوفر استیونز) و همچنین سه آمریکایی دیگر در یازده سپتامبر 2012 در بنغازی طی عملیات تروریستی کشته شدند، رفت وآمدهای متعددی بین ایران و لیبی داشته اند؛ البته این بدین معنا نیست که کشتی های اشاره شده نقشی در حمله داشته اند. هیچ اطلاعاتی در این زمینه موجود نیست. با وجود این، بحث کنجکاوی هنوز مطرح است. این کشتی های IRISL، دقیقاً چه محمولاتی بین ایران و لیبی حمل می کردند؟

در سال 2013، کشتی آذرگون با نام فعلی و پرچم ایران، یکی از چهار فروند کشتی تحریمی IRISL بوده که گروه پاسبان و فشار واقع در نیویورک، یعنی گروه اتحاد علیه ایران هسته ای، آن را به نقش داشتن در نقل و انتقالات کشتی به کشتی در دریای احمر متهم کرد و عنوان شد که احتمالاً در این بین سلاح، شمش های طلا و نیروی انسانی جابجا شده است. طی تحلیلی در نیویورک تایمز در ژوئن همان سال، یکی از نمایندگان ایران در سازمان ملل، ضمن رد اتهامات گروه UANI و زیان بار توصیف نمودن آن، عنوان کرد که ایران فعالیت های UANI را بر خلاف سیاست دولت اوباما قلمداد می کند که مدعی تعامل دیپلماتیک با ایران است.

طبق اطلاعات فعلی در پایگاه اطلاعاتی لویدز، آذرگون تحت مالکیت یک شرکت ایرانی قرار دارد که در سال 2011 به عنوان یکی از شرکت های پوششی IRISL (مدیریت کشتی راهبران امید دریا) تحت تحریم واقع شده است. در دیگر پایگاه کشتیرانی که به طور وسیعی مورد استفاده قرار می گیرد، یعنی Equasis، آذرگون تحت مالکیت شرکت دیگری به نام شرکت کشتیرانی مسخر دریا ثبت شده که آدرس پستی آن، همان آدرس شرکت تحریمی راهبران امید دریاست.

کشتی آذرگون که در سفرش از دریای احمر و با عبور از آب های ساحلی یمن به سمت ایران در حرکت است، پا جای پای کشتی تحریمی دیگری می گذارد که نام آن Parshad و اکنون تحت پرچم ایران (با نام های قبلی Vaafi و Chimes و پرچم های قبلی مالتا و تانزانیا) در حال فعالیت است. در حال حاضر، اطلاعات ردیابی کشتی Parshad در لوید نشان می دهد که از حوالی Mauritius به سمت ایران در حال حرکت بوده و در حال بازگشت از سفر به بلغارستان است. به نظر می رسد تحریم های آمریکا، هر چند که دولت وعده اعمال قاطع آنها را می دهد، برای شرکت IRISL به شیوه سهل تری پیگیری می شود که این موضوع نه تنها در آمریکای لاتین بلکه در اروپای شرقی نیز ملاحظه می شود.

این موضوع نشان دهنده یکی دیگر از امتیازهای عمده ای است که به ایران اعطا شده است، حین آنکه ایالات متحده مذاکرات هسته ای با این کشور را دنبال می کند و اوباما اکنون امیدوار است موضوع را تا پایان ژوئن 2015 به طور کامل حل و فصل نماید. ایران، بزرگترین کشور حامی تروریسم(!) و مبلّغِ «مرگ بر آمریکا» و «مرگ بر اسرائیل»، به طرز فزاینده ای ناوگان تجاری بزرگش را در عرضه کشتیرانی بین المللی از نو سازماندهی می کند. این در حالی است که اوباما در سخنان ماه گذشته اش درباره ایران به صراحت عنوان داشت که «به دنبال تغییر رژیم در ایران نیستیم». با توجه به اینکه کشتی های ناوگان IRISL در پی کاهش هزینه ها و محدودیت های ناشی از تحریم های ایالات متحده دوباره فعالیت خودشان را در عرصه کشتیرانی بین المللی از سر گرفته اند، سوال اساسی این است که محمولات احتمالی این کشتی ها چه خواهند بود؟

منبع: فوربس/ مترجم: نادر جعفری