ایران و لبنان، معیارهایی برای محک ترکیه

ديپلماسى ايرانى: هفت روز گذشته روزهای خوبی برای دستگاه دیپلماسی ترکیه نبودند. خاورمیانه باز روزهای بحرانی خود را پشت سر گذاشت. تب و التهاب این بحران نیز همچنان فروکش نکرده است. خلا قدرت در لبنان و بن بست در مذاکرات هسته‌ای ایران با گروه پنج به اضافه یک. در نخستین پرونده، ترک‌ها داعیه دار میانجی‌گری برای تشکیل دولت در بیروت بودند و در دومین پرونده هم، استانبول میزبان اروپایی‌ها و ایرانی‌هایی بود که آمده بودند تا شاید ماجرای اختلاف‌های هسته‌ای میان دو طرف ختم به خیر شود. نه در بحران داخلی در لبنان نقش آفرینی ترک‌ها به کار آمد و نه در پرونده هسته‌ای ایران، میانجی‌گری آنها. این دو ناکامی‌برای ترک‌هایی که داعیه دار رهبری در منطقه هستند، شکستی بزرگ محسوب می‌شود. دستان خالی ترک‌ها در این فضای سیاسی نشانه خوبی برای حزب عدالت و توسعه نیست که تا چند ماه دیگر باید خود را برای انتخابات داخلی هم مهیا کند. البته که هر دو بحران بسیار جدی و پیجیده بودند و انتظار موفقیت ترک‌ها در هر دو این پرونده‌ها در حقیقت زیاده خواهی بود. اما تحلیل‌گران ادعا می‌کنند که عدم حصول کوچکترین دستاوردی برای ترکیه در این دو پرونده گران تمام خواهد شد. این ناکامی ‌می‌تواند تلاش ترک‌ها برای نقش آفرینی در جایگاه میانجی موفق در منطقه را زیر سوال ببرد. سمی‌ آیدیز از تحلیل‌گران مسائل سیاسی ترکیه در این خصوص به رویترز می‌گوید: ما در جریان این دو پرونده حتی کوچکترین موفقیتی هم به نام خود سند نزدیم و این مساله می‌تواند استانبول را به زیاده خواهی بدون حصول هیچ موفقیتی متهم کند. مخالفان ما می‌توانند ما را به ادعا داشتن در حوزه منطقه ای اما شکست‌های پیاپی متهم کنند. منطقه خاورمیانه بستری از حوادث غیرقابل پیش بینی است و تقلای ما برای نقش آفرینی در این منطقه می‌تواند با ناکامی‌های بیشتر روبه رو شود.

رجب طیب اردوغان نخست وزیر مسلمان ترکیه از روزی که بر مسند قدرت تکیه داده است، رونق و شکوفایی اقتصادی و سیاسی را برای کشورش رقم زده است. همین مساله منجر به پررنگ شدن نقش ترکیه در معادلات منطقه ای و بین المللی شده است. ترکیه هر روز بر حضور سیاسی خود در منطقه می‌افزاید و دیپلمات‌های ترک میان تهران، دمشق، واشنگتن، بیروت و دیگر پایتخت‌های اروپایی در رفت و آمد هستند. البته که این تغییر در جایگاه برای ترک‌ها بسیار حائز اهمیت است. همگان امپراطوری عثمانی و گستره قدرت نمایی وی را در خاورمیانه به یاد دارند. پس از سقوط این امپراطوری در 1923، جمهوری ترکیه که بنیان گذار آن کمال آتاتورک بود سکان کشور را برای مدرنیته به سمت غرب تکان داد. در آن زمان گرایش‌های ترکیه به شرق هر روز کم و کمرنگ تر شد. حضور مجدد ترکیه در معادلات منطقه ای در حالی صورت گرفت که قدرت‌هایی مانند مصر، ایران و عربستان سعودی هم به معادلات منطقه افزوده شده بودند.

اردوغان در چند ماه اخیر بیش از هر رهبر عربی در جهان عرب برای خود محبوبیت دست و پا کرده است. محکومیت حرکات اسرائیل در نوار غزه در قتل عام زنان و کودکان و انتقاد کوبنده از حمله اسرائیل به ناوگان آزادی غزه و کشتن نه تبعه ترک، اردوغان را در رده محبوب ترین رهبران جهان اسلام قرار داده است. در خیابان‌های هرکدام از پایتخت‌های کشورهای عربی که قدم بزنید پوستر اردوغان با عنوان قهرمان را می‌بینید.

ترکیه،یک سر با هزار سودا

ترکیه سودای رهبری در منطقه را در سر دارد و این در حالی است که بسیاری از تحلیل‌گران در خصوص زیاده خواهی ترک‌ها به آنها هشدار می‌دهند. کم نیستند کسانی که ادعا می‌کنند ترکیه با سهم خواهی آنچنانی خود از معادلات منطقه ای در حقیقت اهداف دراز مدت خود را قربانی می‌کند. این طیف ادعا می‌کنند که نخستین اولویت ترکیه در عرصه سیاست خارجی پیوستن به اتحادیه اروپا است. البته اشتیاق ترک‌ها برای این عضویت زمانی کور شد که پس از نیم قرن اروپایی‌ها همچنان برای پذیرفتن آنها در میان خود،ناز و کرشمه خرج می‌کنند. رابطه میان استانبول و واشنگتن هم روزهای افول خود را پشت سرمی‌گذارد. تا پیش از این تحولات، ترکیه برای آمریکا الگویی در جهان اسلام بود که می‌توانست با مدرنیته و غرب گرایی خود متحدی استراتژیک برای کاخ سفید باشد.

این کارشناس مسائل ترکیه در این خصوص می‌گوید: فعالیت و پویایی در سیاست خارجی ترکیه به چشم می‌خورد اما از اولویت بندی خبری نیست.

هنری بارکی از دیگر تحلیل‌گران مسائل ترکیه اعتقاد دارد که آنکارا در حقیقت بیش از حد به خود و توانایی‌هایش مطمئن است: شاید ترک‌ها بیش از اندازه بر نیروی میانجی‌گری خود بخصوص در پرونده پیچیده ای مانند ماجرای هسته‌ای ایران حساب باز کرده اند. شکی نیست که ترکیه امروز از دیروز قدرتمندتر است اما نباید در حد و اندازه این قدرت اغراق کرد. در این لیوان آب هست اما بخش خالی آن بیش از نیمه پر است.

احمد داووداغلو که همگان او را استراتژیست ترک‌ها می‌خوانند ادعا می‌کند که دلیل این پویایی عاری از اولویت بندی در دستگاه دیپلماسی ترکیه، تلاش این کشور است برای برقراری رابطه حسنه و خالی از اختلاف با همسایگان. ترکیه می‌خواهد به مناقشه‌های طولانی مدت در حیاط خلوت خود پایان دهد.

آنکارا یک بار نقش میانجی میان سوریه و اسرائیل را بر عهده گرفت. وی حتی از خوش نامی‌خود برای حل تمام بحران‌ها از کابل افغانستان تا بغداد عراق استفاده کرد .با این همه ترکیه که نام خود را در لیست اعضای ناتو درج کرده است با نزدیکی به کشورهای مخالف غرب مانند ایران می‌تواند دوستان قاره سبزنشین خود را از دست دهد.متحدان غربی استانبول به هیچ وجه از تصمیم این کشور برای ارائه رای منفی به چهارمین قطعنامه شورای امنیت علیه ایران استقبال نکردند.

رویترز در پایان این تحلیل ادعا می‌کند که ایران از ترکیه برای خرید زمان در جریان پرونده هسته‌ای خود استفاده می‌کند: ایرانی‌ها برای جلب نظر عمومی‌در داخل کشور و به تصویر کشیدن مخالفت خود با زیاده خواهی غربی‌ها در پرونده هسته‌ای، ترک‌ها را قربانی می‌کنند.