ائتلاف مصر و عربستان در برابر کدام تهديدها؟
ظاهرا مصر و عربستان تعریف تازهای در روابط سیاسی و دیپلماتیک برای خود ارائه دادهاند. روابطی که ضمن حفظ رقابت بر رهبری دنیای عرب از پررنگی آن میکاهد و در مقابل بر همکاری و نزدیکی به یکدیگر میافزاید. شاید بتوان گفت، بحرانهای متعدد منطقه از غزه گرفته تا موضوع هستهای ایران، عراق، لبنان و غیره که اتفاقا ناکامیهایی در تلاشهای آنها به وجود آورده، این بار باعث شده تا این دو رقیب دیرینه به فکر نزدیکی رابطه با یکدیگر باشند.
قاهره و ریاض در عرصه دیپلماسی شکستهایی داشتهاند که بارزترین آن را در حل اختلاف میان فلسطینیان به ویژه فتح و حماس و پیشبرد اهداف سیاسی در لبنان میتوان دید. دو موضوعی که بر خلاف میلشان مجبور شدند امتیازهایی را به رقیبان دیپلماتیکشان در منطقه یعنی سوریه و ایران بدهند و از میزان نفوذ و قدرتشان بکاهند.
در این میان نگرانیهای مشترکی نیز وجود دارد که باعث شده این دو کشور با موکول کردن رقابتهای دیپلماتیک به آینده و نزدیک کردن منافع سیاسی و دیپلماسی خود به یکدیگر به نوعی تلاشی مشترک برای حل بحران با هدف اجتناب از دامنگیر شدن آتش آن شوند. مهمترین این نگرانیها در برهه کنونی موضوع فعالیتهای هستهای ایران و تهدیدها و نگرانیهای کشورهای غربی به ویژه امریکا و اسرائیل بر سر آن است. تهدیدهایی که البته باعث واکنش ایران شده و تهدیدهای غرب را با تهدید پاسخ دهد.
به همین دلیل است که ملک عبدالله بن عبدالعزیز پادشاه عربستان برای بار سوم از ابتدای سال جاری تا کنون به مصر رفته و با حسنی مبارک رئیس جمهوری این کشور دیدار کرده است. وی بر خلاف دیدارهای رسمی دیگر که در قاهره انجام میشد در اسکندریه دومین شهر مهم مصر با مبارک دیدار و گفت و گو کرده است.
دو طرف در اسکندریه موضوع گروههای فلسطینی و چگونگی پایان دادن به اختلاف آنها و وضعیت کنونی منطقه خلیج فارس در سایه برنامه هستهای ایران و چالش موجود میان تهران و غرب بر سر این موضوع را محور گفت و گوهای خود قرار دادند. پادشاه عربستان در اسکندریه همچنین با عمرو موسی دبیر کل اتحادیه عرب نیز دیدار و گفت و گو کرد.
سلیمان عواد، سخنگوی رئیس جمهوری مصر در این باره گفت: «در نشست سران مصر و عربستان تحولات فلسطین و چگونگی رفع اختلاف میان گروههای فلسطینی مورد بررسی قرار گرفت که در حقیقت زمینهای بود برای چگونگی برگزاری نشست آتی قاهره که قرار است در آن درباره پایان دادن به اختلافهای گروههای فلسطینی بحث و تبادل نظر شود.»
قرار است در آینده نزدیک که هنوز تاریخ دقیق آن اعلام نشده، نمایندگان 14 گروه فلسطینی در قاهره نشستی را تشکیل دهند که در آن چگونگی پایان دادن به اختلافهای موجود میانشان مورد بررسی قرار گیرد.
عواد همچنین گفت: «تحولات لبنان و عراق و وضعیت منطقه خلیج فارس در سایه رو در رویی فعلی ایران و غرب بر سر پرونده هستهای ایران مهمترین موضوعی بود که در این نشست مورد بحث و بررسی قرار گرفت.»
به گفته عواد، رئیس جمهوری مصر در این نشست از ایران خواست که به بازرسان سازمان بینالمللی انرژی هستهای اجازه داده دهد که تاسیسات هستهای آن را مورد بازجویی قرار داده و به طور شفاف با ماموران آژانس رفتار شود. وی همچنین از غرب مصرانه خواست که اجازه ندهد موقعیت منطقه خاورمیانه به وضعیت خطرناکی بیفتد. رئیس جمهوری مصر همچنین به ایران هشدار داد قدم در راه صدام حسین رئیس جمهوری سابق عراق نگذارد و بهانه دست غرب ندهد تا بخواهد به وسیله آن علیهش استفاده شود. وی همچنین ابراز امیدوار کرده که منطقه به مرز خطر نرسد و ملتها شاهد فجایع ناشی از این وقایع خطرناک نباشند.
مصالح مشترک، نزدیکی بیشتر
همان طور که در سطور بالا گفته شد، روابط ریاض و قاهره به یکدیگر نزدیک شده است. دو کشوری که تا همین یک سال پیش با یکدیگر رقابت میکردند تا رهبری خود را بر دنیای عرب مسجل کنند، در وهله کنونی ترجیح دادهاند دست از رقابت برداشته و به فکر نزدیک شدن با یکدیگر با هدف رسیدن به اهداف کلان منطقهای باشند.
عوامل متعددی را میتوان بر شمرد که باعث شده عربستان و مصر روابط خود را بیش از پیش به یکدیگر نزدیک کنند. مجموعهای از ترس و بیمها و مصالح مشترک که میتوانند بر رقابتهای دیپلماتیک غلبه کنند.
یکی از مهمترین این عوامل موضوع فعالیتهای هستهای ایران است. ایران همیشه اعلام کرده است که فعالیتهای هستهای اش صلحآمیز است و هیچ گاه قصد ندارد از آن برای رسیدن به اهداف نظامی یا تهدید کشورهای همسایه و منطقه و حتی جهان بهره ببرد. ایرانیها همچنین برخورداری از انرژی هستهای را حق مسلم خود میدانند.
اما اعراب از این موضوع نگرانی ندارند. گرچه معتقدند ایران هستهای باعث میشود دیگر کشورهای منطقه هم دست به رقابت هستهای بزنند اما به هر حال از بابت این رقابت چندان نگرانی به دل راه ندادهاند. به ویژه این که کشورهای اردن، عربستان سعودی، امارات متحد عربی، لیبی، الجزایر، تونس و حتی مصر در صدد دستیابی به انرژی هستهای هستند و در این زمینه قراردادهای را با طرفهای غربی امضا کردهاند.
عمده نگرانیها زمانی است که کشورهای غربی به فعالیتهای هستهای ایران شبهه وارد میکنند و دائما تهران را به همین بهانه مورد تهدید قرار میدهند. به ویژه تهدیدهای میان تهران و واشنگتن و متعاقب آن تلاویو که روز به روز نیز شدیدتر میشود. امریکا و اسرائیل دائما ایران را به مجازاتهای سختتر و حتی نظامی بر سر ادامه فعالیتهای هستهایش تهدید میکنند. در مقابل تهران نیز با تهدید امکان استفاده از تواناییهای تدافعیاش همچون بستن تنگه هرمز و به رخ کشیدن سلاحهای نظامی به تهدیدهای غرب واکنش نشان میدهد. به ویژه موضوع تهدید به بستن تنگه هرمز که شریان اقتصادی تمام کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس و دنیای غرب محسوب میشود. دقیقا موضوعی که باعث حساسیت و نگرانی کشورهای عربی نیز شده است.
از طرفی کشورهای عربی هر گونه تهدیدی علیه ایران را به نوعی تهدید علیه خود نیز تلقی میکنند. زیرا به این امر واقفند که ایران در کشورشان از امکاناتی برخوردار است که در صورت تشدید تهدیدها، تهران میتواند از این امکانات علیه منافع غرب استفاده کند. حزب الله در لبنان، حماس در فلسطین و گروههای مستقل اسلامی در مصر که اعلام کردهاند در صورت هر گونه تعرضی علیه مواضع ایران حاضرند خود به اختیار خود به دفاع از ایران بپردازند و در کنار آنها وجود شیعیان و گروههای طرفدار ایران در بحرین، عربستان، امارات متحد عربی و غیره که نسبت به هر گونه تهدیدی علیه ایران حساسیت دارند نمونهای از امکانات ایران در کشورهای عربی است. این موضوع خود به تنهایی نگرانیهایی را برای کشورهای عربی به وجود آورده به گونهای که هر گونه تهدیدی علیه ایران را در حقیقت به نوعی تهدید علیه منافع خود میدانند.
از سوی دیگر میتوان گفت، کشورهای عربی در عراق و لبنان خود را یک رقیب کاملا جدی نه در برابر امریکا بلکه در برابر ایران میدانند. به اعتقاد اعراب شیعیان کشورهای عربی به ویژه در عراق و لبنان به شدت به سمت ایران گرایش دارند و این باعث شده وزنه ایران در آن کشورها سنگینتر از وزنه آنها که عمدتا سنی مذهبند، شود. مصریها این روزها علنا تهران را به تقویت شیعیان عراقی و لبنانی در برابر سنیان متهم میکنند و خواهان توقف این حمایتها هستند. ریاض نیز که پیش از این اتهامهای مشابهی را به تهران میزد با تقویت گروههای شبه نظامی در عراق و لبنان تلاش دارد به نوعی سنیان را در برابر شیعیان تحریک کند.
بدین ترتیب میتوان به وضوح عوامل نقاط همگرایی قاهره و ریاض را دید. نگرانیهای مشترک که باعث تفاهم و نزدیکی بیشتر میان آن دو شده است. در این میان موضوع پرتنش تازهای که بر سر فیلم اعدام فرعون در مصر به وجود آمد، مزید بر علت شده و باعث شده مصریها در مسیری خلاف مسیر نزدیکی به ایران و حتی ائتلافی علیه برخی اهداف تهران گام بردارند. دیدارهای متناوب مقامهای ارشد مصر و عربستان و تلاش برای ایجاد جبههای واحد در برابر تهدیدهای منطقهای و ارسال پیامهای مشترک به ایران درباره اجتناب از عواقب تشدید تهدیدهای غرب دلیلی است برای این ادعا.
ظاهرا امروز رقیبان عرب گذشته به متحدان اصلی تبدیل شدهاند. به گونهای که تلاش دارند با کنار هم گذاشتن پانعربیسم عربی که مصریها طلیعهدار آن بودهاند و تعصب به سنی گرایی که اکنون عربستانیها بیش از همه بر طبل آن میکوبند، احساسات عربی را بیش از گذشته در تحولات منطقه نشان دهند.
نظر شما :