تنش به وقت وین

دیپلماسی ایرانی: همان‌طور که از قبل هم قابل پیش‌بینی بود، روز پنجشنبه هفته گذشته قطع‌نامه ضدایرانی سه کشور اروپایی عضو برجام (آلمان، فرانسه و انگلستان) با حمایت سیاسی ایالات متحده آمریکا در شورای حکام تصویب شد. به نوشته ایرنا، در این قطع‌نامه که با ۱۹ رأی موافق، ۱۲ رأی ممتنع و سه رأی مخالف (چین، روسیه و بورکینافاسو) به تصویب رسید، بدون اشاره به همکاری‌های ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، از تهران خواسته شده تا برای حل‌وفصل مسائل ادعایی پادمانی «اقدامات ضروری و فوری» صورت دهد. به گزارش شرق، آفریقای جنوبی، هند، پاکستان، اندونزی، برزیل، غنا، تایلند، الجزایر، ارمنستان، بنگلادش، کلمبیا و مصر به این قطع‌نامه رأی ممتنع دادند و در مقابل آمریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان، اسپانیا، آرژانتین، استرالیا، بلژیک، اکوادور، اوکراین، کانادا، گرجستان، ژاپن، کره جنوبی، مراکش، ایتالیا، لوکزامبورگ، هلند و پاراگوئه به آن رأی مثبت دادند. ونزوئلا هم به علت پرداخت‌نکردن حق عضویت، اجازه شرکت در رأی‌گیری را نداشت.

با این حال در سند قطع‌نامه تصویب‌شده شورای حکام از ایران خواسته شده تا بدون فوت وقت درخصوص «ذرات اورانیوم با منشأ انسانی در دو مکان اعلام‌نشده در ایران، توضیحات معتبر ارائه و آژانس را از مکان(های) فعلی مواد هسته‌ای و/یا تجهیزات آلوده مطلع کند». قطع‌نامه یادشده مضافا از ایران می‌خواهد که «اطلاعات، اسناد و پاسخ‌های مورد نیاز آژانس» را در این زمینه ارائه و دسترسی به مکان‌ها و مواد مورد نیاز بازرسان آژانس را فراهم کند». گفتنی است که در این قطع‌نامه آمده: «ارائه این اطلاعات و فراهم‌کردن دسترسی‌ها توسط ایران و انجام راستی‌آزمایی‌های بعدی توسط آژانس بر اساس توافق‌نامه ان‌پی‌تی، برای دبیرخانه ضروری است تا گزارش کند که دیگر مسائلی باقی‌ نمانده و نیاز به بررسی شورای حکام و اقدام در این زمینه نیست».

لازم به ذکر است که در قطع‌نامه تروئیکا و آمریکا از مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خواسته شده است تا یک ارزیابی جامع و به‌روز در مورد ادعای حضور یا استفاده احتمالی از مواد هسته‌ای اعلام‌نشده در ارتباط با مسائل باقی‌مانده و همچنین گزارش کامل درباره همکاری‌ ایران با آژانس، برای بررسی در نشست اسفند ماه ۱۴۰۳ شورای حکام یا حداکثر تا بهار ۱۴۰۴ تهیه کند. این برای پنجمین بار پس از اجرای برجام و بسته‌شدن پرونده ادعاهای پادمانی درباره برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران است که کشورهای غربی با صحنه‌گردانی رژیم صهیونیستی، علیه ایران قطع‌نامه ارائه می‌کنند.

واکنش تهران

رئیس سازمان انرژی ایران در پاسخ به صدور قطع‌نامه ضدایرانی در شورای حکام آژانس، دستور انجام اقدامات مؤثر، از جمله راه‌اندازی مجموعه‌ معتنابهی از سانتریفیوژهای جدید و پیشرفته از انواع مختلف را صادر کرد. همچنین بیانیه مشترک وزارت امور خارجه و سازمان انرژی اتمی ایران در مورد قطع‌نامه صادره در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در رابطه با برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران منتشر شد. متن این بیانیه به این شرح است: «در آخرین ساعات جلسه مورخ ۱ آذر ۱۴۰۳ شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با فشار و اصرار سه کشور اروپایی و آمریکا و علیرغم عدم حمایت حدود نیمی از دولت‌های عضو، قطع‌نامه‌ای غیراجماعی در مورد برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران تصویب شد. سیاست اصولی جمهوری اسلامی ایران همواره مبتنی بر تعامل سازنده با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در چارچوب حقوق و تکالیف مصرح ذیل معاهده عدم اشاعه و موافقت‌نامه جامع پادمان بوده است. دولت چهاردهم بر مبنای همین سیاست از ابتدای تشکیل، ادامه و ارتقای همکاری‌ها با آژانس را با هدف حل‌وفصل موضوعات فی‌مابین در دستور کار خود قرار داده است. در چارچوب همین رویکرد اصولی، ایران از سفر مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران استقبال کرد و برنامه‌ریزی لازم برای فراهم‌نمودن زمینه تعاملات بیشتر و موفقیت سفر را انجام داد. سفر مدیرکل آژانس به ایران، دیدارهای وی با مقام‌های عالی جمهوری اسلامی ایران و بازدید از مجتمع‌های غنی‌سازی شهید دکتر علی‌محمدی و شهید مهندس احمدی‌روشن و مذاکرات صورت‌گرفته زمینه مناسبی برای تقویت تعاملات ایران و آژانس ایجاد کرد».

ذیل بیانیه مشترک قید شده «در چنین شرایطی سه دولت اروپایی و آمریکا - که سابقه طولانی در بدعهدی و عدم پایبندی آشکار به تعهدات خود از جمله در قالب برجام و توسل به تحریم‌های ظالمانه و فشارهای غیرقانونی علیه ملت ایران دارند - به جای کمک به تداوم فضای سازنده ایجادشده بین ایران و آژانس، حتی منتظر نتایج سفر مدیرکل آژانس هم نمانده و در یک اقدام تقابلی و ناموجه، قطع‌نامه‌ای علیه ایران در شورای حکام ارائه کردند. البته این قطع‌نامه از حمایت نیمی از اعضای شورای حکام برخوردار نشد که خود مبین مخالفت آنها با رویکرد سیاسی و مخرب بانیان قطع‌نامه می‌باشد. این رویکرد سیاست‌زده، غیرواقع‌بینانه و مخرب فضای مثبت ایجادشده و تفاهم‌های حاصل از آن را مخدوش می‌کند. چنین اقدامی، آن هم در زمانی که ایران و آژانس در مسیر تعامل سازنده قرار داشتند، بار دیگر ثابت کرد که سه دولت اروپایی و آمریکا در ادعای خود مبنی بر حفظ اعتبار آژانس به هیچ وجه صداقت ندارند و موضوع هسته‌ای ایران صرفا بهانه و دستاویزی برای پیشبرد اهداف نامشروع آنها است. مراجع صلاحیت‌دار جمهوری اسلامی ایران در سطوح مختلف پیش‌تر اعلام کرده بودند که اتخاذ هرگونه اقدام تقابلی و سوءاستفاده از شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای پیشبرد اهداف نامشروع و سیاسی، با پاسخ متقابل ایران مواجه خواهد شد. مختصات پاسخ احتمالی ایران از قبل نیز به مدیرکل آژانس اطلاع‌رسانی شده است».

بر همین اساس در ادامه بیانیه مذکور، رئیس سازمان انرژی ایران دستور انجام اقدامات مؤثر، از جمله راه‌اندازی مجموعه‌ معتنابهی از سانتریفیوژهای جدید و پیشرفته از انواع مختلف را صادر کرد. به گفته این بیانیه، «بدیهی است این اقدامات در راستای صیانت از منافع کشور و توسعه هرچه بیشتر صنعت هسته‌ای صلح‌آمیز، متناسب با نیازهای روزافزون ملی و در چارچوب حقوق و تعهدات ایران وفق موافقت‌نامه پادمان جامع انجام می‌شود». البته این بیانیه متذکر می‌شود «همکاری‌های فنی و پادمانی با آژانس، مثل گذشته و در چارچوب موافقت‌نامه پادمان ادامه خواهد یافت و در پایان تصریح می‌شود که جمهوری اسلامی ایران همچنان آماده تعامل سازنده با جهات ذی‌ربط بر مبنای اصول و موازین حقوقی بین‌المللی است و سیاست اصولی صیانت از حقوق و منافع ملت بزرگ ایران و توسعه برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز و بومی با جدیت ادامه خواهد یافت».

 واکنش نماینده ایران در آژانس

پیش‌تر هم نماینده ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در کنفرانس خبری در حاشیه نشست شورای حکام نسبت به قطع‌نامه صادرشده واکنش نشان داد. به گفته ایسنا؛ نماینده ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در یک کنفرانس خبری که در حاشیه نشست شورای حکام برگزار شد، با انتقاد از قطع‌نامه صادرشده علیه ایران گفت «این قطع‌نامه در حالی صادر شد که سفر اخیر مدیرکل آژانس به تهران نتایج مثبتی به همراه داشت و توافق‌های حاصل‌شده در این سفر به مرحله اجرا درآمده بود». با باور محسن نذیری، «این اقدام بدون توجه به دستاوردهای سفر مدیرکل و نقشه راه مورد توافق میان طرفین صورت گرفته است و واکنش ایران به قطع‌نامه پیشنهادی از سوی سه کشور اروپایی نیز بر اساس حقوق مشروع و قانونی خواهد بود».

 واکنش سخنگوی سازمان انرژی اتمی

در ادامه واکنش مقامات کشور، بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی هم با اشاره به بازدید مدیرکل آژانس از سایت‌های هسته‌ای ایران اظهار کرد «آقای گروسی زنجیره‌های غنی‌سازی و هزاران سانتریفیوژ نصب‌شده را دیدند و اعلام کردیم که اینها آماده راه‌اندازی است در عین حال که آماده همکاری با آژانس هم هستیم». وی ادامه داد «آقای گروسی پیشنهادی در سفر به ایران داشتند مبنی بر اینکه ایران موقتا ذخایر ۶۰ درصدی‌ را بالا نبرد، البته نه به شکلی که غنی‌سازی در سطوح مختلف از جمله ۶۰ درصد متوقف شود. این مسئله را با شروطی پذیرفتیم ولی گفتیم این در صورتی است که قطع‌نامه تصویب نشود». سخنگوی سازمان انرژی اتمی با اشاره به تصویب قطع‌نامه در پایان روز پنجشنبه به وقت محلی تصریح کرد، «ما قبلا اعلام کرده بودیم که در لحظه واکنش نشان می‌دهیم. قبل از اینکه مسئولان آژانس دبیرخانه را ترک کنند، به آنها اطلاع دادیم و امروز هم DIQ فرستادیم و این کار ادامه دارد».

کمالوندی تأکید کرد «حوزه غنی‌سازی مهم‌ترین حوزه‌ای است که متأثر می‌شود و ما ظرفیت غنی‌سازی را به شکل قابل ملاحظه‌ای افزایش می‌دهیم و از انواع ماشین‌های پیشرفته استفاده می‌کنیم و سرعت تحقیق و توسعه صنعتی را در هرکدام از ماشین‌ها افزایش داده و زیرساخت‌ها را توسعه می‌دهیم و اقدامات دیگری که ضریب امنیت را افزایش می‌دهد، صورت می‌دهیم». این مقام سازمان انرژی اتمی ادامه داد: «اینها (غرب) با فشار دنبال این هستند که صنعت ما به عقب برود اما این اتفاق که نمی‌افتد هیچ، از طرفی تعداد کشورهایی که به قطع‌نامه اینها رأی می‌دهند از دفعات قبل کمتر شده است». کمالوندی تأکید داشت «آقای اسلامی دستور لازم را دیشب (پنجشنبه‌شب) صادر کردند و به زودی هم آژانس گزارش خود را خواهد داد و می‌بینند که این کار آنها باعث شد که افزایش ظرفیت در حوزه‌های مختلف صنعت هسته‌ای داشته باشیم».

بحران در روابط با اروپا

پیش از رأی‌گیری، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، روز پنجشنبه هشدار داد و گفت که اتخاذ این قطع‌نامه، تعاملات بین آژانس و تهران را «تضعیف و مختل خواهد کرد». مسئول سیاست خارجی کشورمان پیش‌تر نسبت به واکنش «متناسب و مناسب» ایران در صورت تصویب این قطع‌نامه هشدار داده بود. خبرگزاری فرانسه، به نقل از هلویز فایه، محقق انستیتوی روابط بین‌الملل فرانسه چنین تحلیل می‌کند که «این قطع‌نامه می‌تواند به تلاش‌های رافائل گروسی آسیب برساند». او به این خبرگزاری (فرانسه) می‌گوید: «اما قدرت‌های غربی از عدم کارایی مانورهای دیپلماتیک او ناامید شده‌اند و به دنبال راه‌حل‌های محکم‌تر هستند». روز چهارشنبه، گروسی متذکر شد که که نمی‌تواند «رد کند» که جلب تعهد ایران به تعیین سقف برای غنی‌سازی ممکن است «در نتیجه تحولات بیشتر» دچار تزلزل شود. رحمن قهرمان‌پور، کارشناس سیاست خارجی ارزیابی می‌کند که تهران ممکن است با «افزایش سطح غنی‌سازی» نسبت به تحریم جدید واکنش نشان دهد. اما او انتظار هیچ «اقدامات استراتژیک» شدیدی را ندارد، زیرا ایران نمی‌خواهد قبل از بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید، تنش‌ها را تشدید کند.

 دوری از شتاب‌زدگی در واکنش

علیرغم آنچه عنوان شد، سیدجلال ساداتیان در گفت‌وگو با «شرق» معتقد است «در شرایط کنونی پرونده هسته‌ای ایران و صدور قطع‌نامه روز پنجشنبه کشورهای اروپایی در راستای تبعات جنگ اوکراین و دیگر اختلافات جاری بین ایران و اروپا قرار دارد». به همین دلیل و به باور سفیر پیشین ایران در انگلستان، «اگر سلسله کنش‌ها و واکنش‌های ایران و آژانس با اقدام تهران برای افزایش غنی‌سازی و استفاده از سانتریفیوژهای پیشرفته، ادامه پیدا کند، بحران به سمتی پیش خواهد رفت که کنترل و مدیریت آن بسیار سخت‌تر خواهد بود». لذا وی توصیه می‌کند «بدون شتاب‌زدگی و بدون آنکه در مسیر مد نظر بنیامین نتانیاهو و رادیکال‌ها قرار بگیریم باید نهایت هوشمندی، عقلانیت و در عین حال جدیت در دستور کار قرار بگیرد تا شرایط از نقطه بحرانی فعلی خارج شود».

از طرف دیگر علی بیگدلی هم در گپ‌وگفتش با «شرق» ارزیابی مشابهی دارد و به گفته او، «نباید با برخی اقدامات شتاب‌زده پنجره روابط نیم‌بند و رو به افول و سرد ایران با کشورهای اروپایی بسته شود. چون در شرایطی که در آستانه روی کار آمدن دولت دونالد ترامپ هستیم اگر پنجره روابط با اروپا به هر دلیلی بسته شود، نهایتا ایران یکی از اهرم‌های فشار خود برای تعامل با غرب و به خصوص آمریکایی‌ها را از دست خواهد داد». این در حالی است که به گفته این استاد دانشگاه، «در صورت روی‌کارآمدن دونالد ترامپ احتمال گسل بین دو سوی آتلانتیک یعنی آمریکا و اروپا بیشتر خواهد شد که می‌تواند فرصت مغتنمی را به ایران بدهد». در صورتی که از منظر بیگدلی، «با افزایش غنی‌سازی و استفاده از سانتریفیوژهای پیشرفته‌تر نهایتا شرایط برای بسته‌شدن روابط با اروپا شکل خواهد گرفت. به خصوص آنکه طبق قطع‌نامه اگر تا اسفند ماه سال جاری و نهایتا بهار سال آتی، ایران نتواند مناسبات خود با آژانس را ارتقا بدهد، قطعا اروپا به سمت فعال‌کردن مکانیسم ماشه تا پیش از مهرماه ۱۴۰۴ خواهد رفت»./شرق