«پلن B»، چه گزینه هایی روی میز است؟

دیپلماسی ایرانی: نماینده روسیه در وین در پیامی توئیتری ضمن انتقاد از رویکرد آمریکا و شرکای اروپایی آن نسبت به حل‌وفصل مسئله هسته‌ای ایران در خصوص پررنگ شدن پلن B اظهار نگرانی کرد.میخائیل اولیانوف دیروز جمعه در صفحه توئیترش نوشت: «ادعاها مبنی بر عرضه پهپادها (از سوی ایران به روسیه) بهانه‌ای ناشیانه برای متوقف کردن(اگر نگوییم برچیدن) مذاکرات وین درباره برجام است.» نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین ادامه داد: «به نظر می‌رسد که آمریکا و تروئیکای اروپا وسوسه‌ی به جریان انداختن پلن B را در سر دارند؛ این اشتباه بزرگی است. مشکل می‌توان انتظار داشت که چنین برنامه‌ای یک گزینه باورپذیر باشد. احتمالا فقط یک برنامه از پیش‌شکست‌خورده است.» اشاره اولیانوف به تمایل آمریکا و کشورهای اروپایی عضو توافق هسته‌ای برای به کار بستن  پلن B علیه ایران، به رویکردی قهری شامل تحریم‌های اقتصادی، فشارهای دیپلماتیک و حتی گزینه نظامی جهت حل‌وفصل مسئله هسته‌ای ایران اشاره دارد. 

 اول، فعال شدن شدن مکانیسم ماشه  بازگشت قطع نامه ها

نشریه میدل‌ایست‌آی در تحلیلی که ماه‌ها پیش مطرح کرده بود، به دو موضوع احتمال فعال شدن مکانیسم ماشه، بازگشت 6 قطع نامه پیشین سازمان ملل علیه تهران بدون توان وتو از سوی چین یا روسیه و هم چنین حمله نظامی اسرائیل به تاسیسات هسته ای ایران اشاره داشت. در باب احتمال فعال شدن مکانیسم ماشه باید به این نکته مهم اشاره داشت که عدم حل و فصل اختلافات پادمانی بین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و جمهوری اسلامی ایران این گزینه (فعال شدن مکانیسم ماشه) را تقویت کرده است.

از این منظر روند کنونی می تواند شانس فعال شدن مکانیسم ماشه توسط سه عضو اروپایی برجام یعنی آلمان، فرانسه و انگلستان را پررنگ تر از قبل نماید. در این صورت با آغاز یک پروسه و روند حقوقی که برخی از تحلیلگران حوزه بین الملل آن را در بازه زمانی دو تا سه ماهه می دانند، نهایتاً به درخواست برلین، پاریس و لندن، شرایط برای فعال شدن مکانیسم ماشه بازگشت قطع نامه‌ها شکل خواهد گرفت بدون آنکه چین یا روسیه بتوانند از اهرمی به نام حق وتو استفاده نماید. 

به هرحال با اقدام دونالد ترامپ در خروج از برجام، حق فعال شدن مکانیسم ماشه از واشنگتن گرفته شده است. در آن سو پکن و مسکو هم تمایلی به استفاده از چنین گزینه ای را ندارند. بنابراین پر واضح است اگر مکانیسم ماشه فعال شود توسط آلمان، فرانسه، انگلستان و یا هر سه خواهد بود و چون سه کشور تا به اکنون در قالب یک تروئیکا مشخصا در قبال پرونده هسته‌ای و مذاکرات برجامی به صورت واحد عمل کرده اند، احتمالاً فعال شدن مکانیسم ماشه هم به صورت اقدامی مشترک از سوی این سه بازیگر خواهد بود. 

اما اینکه تا چه حد فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگشت قطع نامه‌ها می‌تواند یکی از گزینه‌های پلن B باشد؟ سوالی است که جلال خوش‌چهره در پاسخش به «شرق» می گوید: «با توجه به سیرتحولات در عرصه سیاست خارجی و  و روند اجماع سازی که اکنون در برابر ایران شکل گرفته است باید اذعان داشت که فعال شدن مکانیسم ماشه بسیار پررنگ جلوه می کند» تا جایی که این کارشناس مسائل بین الملل از فعال شدن مکانیسم ماسه به عنوان «یک روند طبیعی» یاد می کند، چرا که از نگاه جلال خوش چهره، «فعال شدن مکانیسم ماشه در سایه شواهد و قرائن سه ماهه اخیر از جمله بن بست کامل در مذاکرات هسته‌ای، انجماد در وضعیت احیای برجام، خارج شدن ازسرگیری گفت وگوهای وین از دستور کار سیاست خارجی ایالات متحده و اروپایی ها و پررنگ شدن دو موضوع حقوق بشر و ارسال پهپاد احتمال به صورت خودکار پیش خواهد رفت.»

البته تحلیلگر ارشد حوزه سیاست خارجی تاکید دارد که «آمریکا در صدد تشویق اروپایی‌ها برای دست زدن به چنین اقدامی برای فعال کردن مکانیسم ماشه است.»

در تبیین بیشتر این موضوع، جلال خوش چهره هر چند روند فعال کردن مکانیسم ماشه را روندی متعلق به اروپایی‌ها می‌داند، اما به باور وی، ابتکار و مدیریت آن در دست ایالات متحده آمریکا است که چه در بازه زمانی و چگونه اجرایی شود.

تحلیلگر حوزه سیاست خارجی  با بیان اینکه لاینحل ماندن اختلافات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و جمهوری اسلامی ایران هم می تواند روند فعال کردن مکانیسم ماشه را بیش از پیش مهیا کند، به این نکته مهم اشاره دارد که تهران در روند حقوقی فعال کردن مکانیسم ماشه به نظر نمی رسد از استدلال و پاسخ لازم برخوردار باشد به همین دلیل اگر این روند (فعال کردن مکانیسم ماشه)، توسط اروپایی ها آغاز شود به احتمال بسیار زیاد نهایتا می تواند به بازگشت قطع نامه‌های سازمان ملل و تحریم ها علیه ایران منجر شود.

دوم، حمله نظامی

میدل‌ایست‌آی در توضیح یکی دیگر از گزینه های پلن B با محوریت حمله نظامی اسرائیل به ایران، گریزی هم به کمک‌های احتمالی جمهوری‌آذربایجان در این حمله احتمالی می زند و اذعان دارد که باکو در چنین شرایطی به جنگنده‌های اسرائیلی اجازه استفاده از پایگاه‌های هوایی‌اش را نخواهد داد، هرچند ممکن است اسرائیل از این منطقه برای پهپاد‌های جاسوسی علیه ایران استفاده کرده باشد.

به زعم میدل ایست آی، اسرائیل در چنین حمله‌ای تنها خواهد بود. البته بر خلاف نگاه این نشریه ذیل تنش های لفظی علی اف با ایران نمی توان به طور قاطع از عدم همکاری باکو با تل آویو گفت. به خصوص آنکه تنها به فاصله یک روز پس از روی کار آمدن دولت نتانیاهو، آذربایجان هم رسما دست به افتتاح سفارت خود در اسرائیل زد و برنامه جدی برای توسعه روابط با تل آیو دارد، آن هم در شرایطی که شاهد روی کار آمدن افراطی ترین دولت تاریخ اسرائیل هستیم؛ دولتی که تمرکز و اولویت سیاست خارجی خود را تقابل با ایران، توقف توان هسته ای ایران، شکست کامل مذاکرات و عدم احیای برجام قرار داده است.  

در این رابطه جلال خوش چهره هم «تنش نظامی به عنوان یکی از گزینه‌های پلن B را هم چندان دور از ذهن نمی داند»، به ویژه که با روی کار آمدن افراطی ترین دولت تاریخ اسرائیل، وی تاکید دارد که «در حال حاضر بی بدیل ترین فرصت در اختیار بنیامین نتانیاهو برای تقابل با تهران و توان هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران قرار دارد.»

البته خوش چهره از به کار بردن واژه «تنش نظامی و یا جنگ نظامی» پرهیز می‌کند و به جای آن استفاده از عبارت «ضربه نظامی» را درست تر می داند، چرا که از نگاه این کارشناس حوزه سیاست خارجی، اسرائیل توان و تمایلی برای آغاز یک جنگ نظامی کلاسیک و حمله گسترده از سوی اسرائیل علیه ایران را ندارد. چون بدون شک امنیت اسرائیل و حتی کل منطقه غرب آسیا به شکل جدی و بی سابقه ای تحت‌الشعاع قرار خواهد گرفت.» 

با اینحال خوش چهره در ادامه تحلیلش به «شرق» روی این نکته مهم نیز دست می گذارد که «نتانیاهو احتمالا استفاده از ضربه نظامی را به شکل کوتاه مدت در دستور کار قرار دهد.» در تشریح این موضوع، تحلیلگر ارشد مسائل بین الملل یادآور می شود که «تا قبل از آغاز اعتراضات در ایران و همچنین پررنگ شدن موضوع حقوق بشر و ارسال پهباد شاهد یک مخالفت و گسل جدی بین اروپا و آمریکا با اسرائیل در استفاده از گزینه نظامی برای کنترل ایران بودیم،

اما با توجه به سیر تحولات در ۴ ماه گذشته، خوش چهره بر این باور است که اکنون دیگر آن مخالفت های قبلی با اسرائیل در استفاده از گزینه نظامی وجود ندارد.» از همین رو این کارشناس حوزه بین الملل، «شرایط عینی و ذهنی را برای نتانیاهو در استفاده از گزینه نظامی علیه ایران بسیار مهیا می داند، اما خوش چهره، شدت ضربه این ضربه نظامی، وسعت، فاصله زمانی و دیگر جزئیات آن را بستگی به پارامترهای متعدد داخلی، منطقه‌ای و جهانی می داند.

سوم، تحریم هدفمند یا فشار هوشمندانه با هدف تحمیل برجام جدید

با آغاز و تداوم گرفتن اعتراضات داخلی در ایران از 25 شهریور ماه، دولت آمریکا برای بازگشت به برجام یک ملاحظه جدید و به دنبال آن وضعیت نوینی را برای خود تعریف کرده است که به خلق برجام جدید و تحمیلش به تهران باز می گردد. در این راستا واشنگتن شاید تحریم های هدفمند یا فشار هوشمندانه را به عنوان «شمشیر داموکلس» با هدف تحقق برجام پیش ببرد.  پیرو این نکته، اجماع جهانی و تلاش برای انزوای سیاسی و دیپلماتیک تهران مهمترین ابزار خواهد بود. 

به هر حال اوج گیری فشار افکار عمومی جهانی و سخت گیر شدن جامعه بین الملل نسبت به دادن هرگونه امتیازی به جمهوری اسلامی، ذیل آغاز مذاکرات هسته ی سبب شده تا واشنگتن و ارپایی ها هم عملا نیم نگاهی به ایجاد برجام جدید با اقتضائات تازه داشته باشند؛ برجام جدیدی که مسائل فرابرجامی و غیرهسته‌ای از حقوق بشر تا توان دفاعی، نفوذ منطقه‌ای و ... را شامل شود.

در این باره روزنامه واشنگتن‌پست قبل تر از پلن B آمریکا در صورت شکست مذاکرات پرده‌برداری کرده بود. این گزینه جایگزین همچنان روی میز دولت بایدن است. آن زمان یکی از احتمالات این بود که واشنگتن و تهران یک توافق کاملا جداگانه از برجام را امضا کنند که حاوی پارامتر‌های کاملا متفاوت از توافق کنونی است. نقشه دیگر این بود که مجموعه‌ای از پاسخ‌های تنبیهی در مشورت با متحدان اروپایی علیه ایران اعمال شود. روزنامه واشنگتن‌پست مهرماه سال گذشته گفته بود، تیم بایدن طرح جایگزینی برای جلوگیری از دستیابی ایران برای هسته‌ای‌شدن دارد. این موضوع همچنان محرمانه نگه داشته شده است.

جلال خوش چهره هم در همین رابطه با بیان آنکه «از زمان آغاز اعتراضات، نوعی فشار هوشمندانه و همپوشاننده توسط اروپایی ها و آمریکایی ها علیه ایران شکل گرفته است، بر این نکته مهم تاکید دارد که بهترین فرصت برای واشنگتن و کل غرب ایجاد شده که بتواند آنچه را که به عنوان یک برجام کامل تر و جامع تر است را به ایران تحمیل کند.» به خصوص آنکه این تحلیلگر حوزه سیاست خارجی باور دارد که «سایه دو موضوع حقوق بشر و ارسال پهپاد به روسیه، دست ایران را در حوزه روابط بین الملل، سیاست خارجی و توان چانه زنی به شدت بسته است.» 

خوش‌چهره در ادامه تحلیل خود به «شرق» دست به تبیین و تشریح مسئله مهمتری می زند. از نگاه او برای ایالات متحده آمریکا و اروپایی ها شدت و نوع روابط نظامی، امنیتی و دفاعی روسیه با جمهوری اسلامی ایران به مراتب اولویت بیشتری از اعتراضات و مسئله حقوق بشر دارد.

بنابراین تحلیلگر ارشد حوزه بین الملل اعتقاد دارد آنچه که می تواند یک پارامتر تعیین کننده ای در بسته تر کردن دست تهران برای چانه زنی باشد، موضوع ارسال پهپاد و مناسبات دفاعی و نظامی مسکو و تهران است تا ناآرامی ها در ایران.

او در پایان برای جمع بندی اعتقاد دارد: «اگر تهران به دنبال خروج از چنین وضعیتی است و نمی خواهد که با فشار هوشمندانه غرب در نهایت  مجبور به تحمل برجام جدیدی شود باید در فاز نخست دست به اصلاحات گسترده و جدی و نیز یک اجماع داخلی و آشتی ملی بزند.» به زغم خوش چهره تا زمانی که چالش ها و مشکلات داخلی توسط سیستم حل و فصل نشود، بستر برای هیچ گونه گشایشی در منطقه و جهان وجود ندارد./روزنامه شرق