زمین سوخته‌ای که برای اوکراینی‌ها می‌ماند
فعلا امریکا و انگلیس برندگان آوردگاه ادامه‌دار اوکراین هستند
دیپلماسی ایرانی: با گذشت دو ماه از جنگ در اوکراین بر همه روشن است که این بحران فراتر از درگیری بین دو کشور بوده و در واقع رقابتی سخت و تمام عیار بین قدرت های بزرگ به ویژه امریکا و روسیه در دریای سیاه است. این دریا از دیدگاه ژئوپلیتیک منبع آبی کوچک و از نظر منابع زیر زمینی محدود در عین حال از نظر تاریخی بسیار ارزشمند به ویژه از نظر توریسم و ویژگی های زیست محیطی بوده که در گذشته فشارهای مختلفی را از شمال و جنوب و از غرب و شرق متحمل شده است. همچنین این منبع آبی مهم محل مواجهه کاتولیک ها؛ ارتودوکس ها و مسلمانان و آوردگاه تمدن های بزرگ جهانی بوده و در طول تاریخ کنترل نظامی و استراتژیک آن اهمیت فوق العاده ای داشته است. قبل از پرداختن به برندگان و بازندگان این جدال مرموز و مبهم ضروری است اشاره‌ای به عناصر ساختار ژئوپلیتیک دریای سیاه داشته باشیم که اهم آنها عبارتند از:
１- منبع اصلی تامین کننده غلات جهان به ویژه اروپا
２- تبدیل شدن به محور معنی انرژی و گذرگاه انتقال از آسیا و اروپا
３- حمل و نقل
４- مبارزه با تروریسم قاچاق مواد مخدر و انسان ۵ کاهش نفوذ روسیه و افزایش نفوذ آمریکا در رقابت با آلمان فرانسه و تا حدودی ترکیه و چین
در حالی که دو ماه از جنگ در اوکراین می‌گذرد تصویر روشنی از ادامه این بحران وجود ندارد و همچنان بسیاری از تحلیلگران و حتی مقامات رسمی قدرت های بزرگ صحبت از یک جنگ ادامه دار حداقل تا اواخر ۲۰۲۲ می‌کنند. اگرچه تحلیل هایی نیز وجود دارد که روسیه علاقه مند است تا نهم دی در واقع سالگرد پیروزی جنگ جهانی دوم به دست آورد مهمی در اوکراین برسد و پیروزی در این جنگ را جشن بگیرد. با همین حال به اختصار می توان وضعیت بازندگان و برندگان این بحران تا به این جای کار را به شرح ذیل بیان کرد:
１- بزرگترین بازنده این بحران مجامع و سازمان های بین المللی در کنار دیپلماسی کشورهای درگیر در این مناقشه است. بر کسی پوشیده نیست که با گذشت 9 هفته از بحران تاکنون هیچ اقدام ملموسی از سوی مجامع بین المللی به ویژه سازمان ملل متحد و دبیر کل این سازمان برای پایان دادن به جنگ صورت نپذیرفته و صرفاً چند اقدام آن هم با ساز و کار مجمع عمومی در محکومیت و محدود سازی روسیه انجام شده است. در عین حال که ساز و کار دیپلماتیک و مذاکره نتوانسته نتایج امیدوارکننده‌ای را برای پایان سریع بحران ارائه کند. البته دبیرکل سازمان ملل در نظر دارد در هفته جاری شانس خود را برای پایان دادن به بحران با سفر به مسکو و کیف و رایزنی با روسای جمهور و وزرای امور خارجه دو کشور در ورطه آزمایش قرار دهد. همچنین که ترکیه نیز تلاش‌های متنوعی را برای یافتن راه حل صلح آمیز برای مناقشه اوکراین بکار برده و تاکنون چند دور مذاکره در این کشور برگزار شده است.
２- بازنده مهم دیگر این منازعه اوکراین است. کشوری که سه دهه پس از فروپاشی کمونیسم در مسیر توسعه و شکوفایی اقتصادی قرار گرفته و ظرفیت‌های بالقوه خود را برای پیشرفت برای رفاه بیشتر مردم کشورش را به بالفعل تبدیل کرده بود. واقعیت این است که نتیجه این جنگ هرچه باشد، چه اوکراین پیروز شود و چه روسیه و یا هر نوع راه حل دیگری که که منجر به پایان این نزاع شود؛ دستاورد ارزنده ای برای اوکراین محسوب نخواهد شد چرا که در این مدت بسیاری از زیرساخت های اقتصادی، صنعتی شهری و کشاورزی این کشور آماج هدف حملات هوایی، زمینی و غیره روسیه بوده که نتیجه آن تبدیل شدن این خاک غنی به سرزمین سوخته است. در عین حال که تاکنون ده ها هزار نفر از انسان های بی گناه در این کشور کشته و یا زخمی شده و نزدیک به ۵ میلیون نفر نیز آواره شدند. از نظر اقتصادی نیز این کشور دچار خسارات عدیده شده و حجم اقتصاد حداقل ۵۰ درصد کاهش خواهد یافت.
３- بازنده دیگر این بحران روسیه خواهد بود. این کشور پس از فروپاشی و گذر از یک دهه دوران سخت انتقال، در دهه دوم هزاره سوم در مسیر شکوفایی و توسعه اقتصادی قرار گرفته بود. بر کسی پوشیده نیست که تحریم‌های کم سابقه و تمام عیار غرب علیه این کشور دیر یا زود آثار سوء خود را در تمامی ابعاد مختلف حیات اقتصادی، اجتماعی و توسعه و پیشرفت این کشور هویدا خواهد کرد و حتی اگر مسکو در تهاجم به اوکراین به پیروزی‌های نسبی نیز دست یابد در دو بعد روانی و توسعه دراز مدت دچار خسارات دیده خواهد شد که در یک بالانس حداقلی نتیجه ای جز بازندگی و زیان قابل توجه برای این کشور نخواهد داشت. البته زیان های انسانی و نظامی این کشور نیز فراتر از ارزیابی ها بوده است.
４- اروپا؛ قاره سبز نیز به عنوان یکی از قدرت های بازیگر در این بحران اگرچه توانسته به سرعت به اختلافات و دیدگاه‌های مختلف اعضای اتحادیه در مواجهه با روسیه پایان دهد و عزم خود را برای کمک تمام عیار اوکراین جذب کرده است ولی این قدرت نیز در این آوردگاه بازنده خواهد بود. شاید در دراز مدت منافعی برای اروپا متصور باشد ولی بر کسی پوشیده نیست که در ابعاد جغرافیای دریای سیاه و منطقه مرکز و شرق اروپا و در بخش اقتصادی به ویژه تورم فوق العاده و مشکلات تامین انرژی به ویژه گاز در کوتاه مدت و میان مدت با مشکلات عدیده ای مواجه خواهد بود. در عین حال که بار دیگر ثابت شد که اروپا تا رسیدن به خودمختاری و استقلال امنیتی و دفاعی فاصله زیادی دارد.
５- به نظر می رسد در بین قدرت های اصلی و تعیین کننده در بحران اوکراین فعلاً امریکا و انگلیس در محور برندگان به عنوان معدود برندگان قرار می گیرند چرا که هم در بعد نظامی و هم در ابعاد اقتصادی و سیاسی توانسته اند به امتیازات ارزشمندی دست یابند و شاید یکی از دلایل تلاش دو کشور برای ادامه بحران همین عوامل ذکر شده است. این بحران موجب برجسته شدن نقش امریکا در تامین انرژی اروپا و مهمتر از آن ویژگی دفاعی و امنیتی واشنگتن برای دفاع از قاره سبز شده البته هنوز بسیار زود است که در مورد برندگان و بازندگان این بحران حرف نهایی را زد.
در یک جمع‌بندی کلی باید اذعان کرد که ارائه تصویر روشن از آینده بحران و برندگان و بازندگان آن بیش از هر موضوعی به دو مولفه مهم وابسته است؛ مولفه اول مربوط به جغرافیای جنگ است که آیا جنگ از محدوده شرق و جنوب اوکراین خارج شده و شاید به دیگر کشورها نظیر مولداوی نیز توسعه یابد و مولفه بعدی نیز مربوط به زمان تداوم این جنگ در سه مقطع کوتاه مدت؛ میان مدت و بلند مدت است. با توجه به پیشرفت اوضاع بر اساس این دو مولفه در آینده بهتر می توان در مورد برندگان و بازندگان این بحران ارائه نظر و تحلیل کرد.
در حال حاضر واقعیت این است که این جنگ نتیجه‌ای جز خسارات عظیم انسانی برای مسکو و کیف و تقویت کارخانه‌های اسلحه سازی و هدایت بخش قابل توجهی از بودجه های دو کشور روسیه و اوکراین به سمت بخش‌های نظامی و دفاعی نخواهد داشت.
کلام آخر اینکه دیپلماسی کشورمان در موضوع ایرانیان مقیم اوکراین و بازگرداندن آنها عملکرد فوق العاده ای داشت و تاکنون با هر دو طرف رایزنی هایی داشته ولی با توجه به اهمیت این بحران در عرصه بین المللی و تاثیرات انکار ناپذیر آن بر مذاکرات وین؛ ضروری است ایران نیز بیش از گذشته رویکرد فعال تری با مولفه بی طرفی فعال و متوازن و تلاش موثر برای پایان دادن هر چه سریعتر این بحران پیش بگیرد و از همه ابزارهای خود از جمله روابط قابل توجه با مسکو و تعاملات سنتی و تاریخی با کشورهای مرکز و شرق اروپا بهره حداکثری کند.
نظر شما :