عدم حل مشکلات با اقدامات نمایشی

مصوبه مجلس رویای افغان‌ها را نقش بر آب می کند

۰۲ بهمن ۱۴۰۰ | ۱۲:۰۰ کد : ۲۰۰۹۲۷۶ آسیا و آفریقا انتخاب سردبیر
حسین فرجاد امین در یادداشتی برای دیپلماسی ایرانی می نویسد: مصوبه اخیر مجلس شورای اسلامی در مورد انتقال آب از دریای عمان به شمال استان سیستان و بلوچستان پایان رویای افغان ها برای فروش آب به ایران بود. این روزها که دولت طالبان به شدت با مشکلات مالی دست و پنجه نرم می کند و دیگر از کمک های میلیاردی آمریکا هم خبری نیست، طالبان ارزش یک دلار را خوب درک می کنند.
مصوبه مجلس رویای افغان‌ها را نقش بر آب می کند

نویسنده: حسین فرجاد امین، کارشناس ارشد سیاسی حوزه شبه قاره

دیپلماسی ایرانی: روز سه شنبه هفته گذشته خبر آزاد سازی آب از دریچه های سد کمال خان، موجی از خوشحالی برای مردم منطقه سیستان ایجاد کرد، ولی این خوشحالی خیلی زود و قبل از رسیدن آب به مرز ایران با تکذیب ذبیح الله مجاهد و همچنین وزیر آب و برق حکومت طالبان به ناامیدی تبدیل شد، چرا که هر دو مقام اعلام کردند رهاسازی آب نه برای استفاده ایران بلکه به درخواست کشاورزان استان نیمروز و برای بهره‌برداری کشاورزان نیمروزی رها شده است. در این میان اقدام شتابزده چند مسئول کشورمان و گزارش زود هنگام تصویری صدا و سیما از رها سازی آب از دریچه های سد کمال خان قبل از اینکه آب به مرز کشورمان برسد آدرس اشتباهی به طالبان داد و موجب تکذیب رها سازی آب برای ایران شد و موجی معکوس در افغانستان ایجاد کرد که چرا آب را برای ایران رها کردید که مقاله خان محمد تکل، کمیسار سابق آب هیرمند افغانستان از آن جمله بود. متاسفانه در داخل نیز برخی در تلاش هستند که این گونه تبلیغ کنند که با آمدن طالبان شرایط برای دریافت حق آب هیرمند مساعد شده و طالبان آماده اجرای معاهده هیرمند است و بعد موضوع شناسایی طالبان را مطرح کنند. اما واقعیت چیست؟ افغانستان با چه هدفی سد کمال خان را ساخت و آیا نگاه طالبان به معاهده هیرمند متفاوت از نگاه اشرف غنی و سایر رهبران سابق افغانستان است.

در سال های قبل از انعقاد قرارداد هیرمند افغان ها در راستای اعمال کنترل بر جریان آب رودخانه هیرمند کار مطالعه و طراحی ساخت کمال خان را آغاز کردند. هدف آنها از این اقدام کنترل آب در نزدیکترین نقطه مرز ایران بود به نحوی که دسترسی ایران را به آب محدود کنند ولی کشاورزان افغان در حاشیه مرز در مناطق چغانسور و چهار برجک بتوانند از آب هیرمند استفاده کنند. مشکل همینجا بود که زمین های کشاورزی هر دو طرف حاشیه مرز از پریان مشترک آب می گرفتند و لذا توقف جریان آب به سمت ایران مانع رسیدن آب به کشاورزان افغان نیز می شد. 

در ۲۰ سال گذشته افغان ها به لطف ارسال سیمان و میلگرد و سوخت ارزان برای ماشین آلات سنگین عمرانی از جمهوری اسلامی ایران اقدامات متعددی را برای انحراف جریان طبیعی رودخانه هیرمند انجام دادند. طرح افزایش ارتفاع سد کجکی و افزایش ظرفیت سد به میزان یک میلیارد و هفتصد میلیون متر مکعب فعلا با فرار آمریکایی ها متوقف مانده است. اما در سال های اخیر با دریافت کمک های خارجی ماشین آلات خریدند و نهر لشکری در فاصله 45 کیلومتری مرز دو کشور را که در اثر طوفان های شن در سالیان متمادی پر شده بود را لایروبی کردند و سپس بر خلاف بند پنجم معاهده هیرمند در بستر رودخانه سازه ای احداث کردند که پایه آب را به داخل افغانستان هدایت کند. این اقدام آنها با اعتراض جدی ما مواجه نشد و افغان ها همچنان اصرار داشتند که این اقدام آنها تاثیری در حقآبه ایران ندارد و ما هم از کنار موضوع عبور کردیم. موفقیت اجرای انحراف آب به سمت نهر لشکری و رسیدن آب به مناطق مرزی افغانستان بدون نیاز به برداشت آب از پریان مشترک آنها را در اجرای سد کمال خان مصمم کرد. 

از سال ۱۳۹۰ با تغییراتی در طراحی اولیه، کار ساخت سد آغاز شد. در سال ۱۳۴۵ مشاوران انگلیسی با ارائه ۱۷ سناریوی مختلف  به افغانستان مشورت داده بودند که ساخت سد کمال خان توجیه اقتصادی ندارد و از ۱۰۰ امتیاز به ساخت سد کمال خان 54 امتیاز نمره داده بودند. از نظر مشاور انگلیسی مشکل اصلی این بود که ظرفیت مخزن سد کمال خان ۵۲ میلیون مترمکعب محاسبه شده بود و با این میزان آب در خوشبینانه‌ترین حالت نهایتاً ۵۰ هزار هکتار زمین جدید زیر کشت می‌رفت و این در حالی است که 52 میلیون متر مکعب با توجه میزان بالای رسوبات رودخانه طی مدت 5 سال پر خواهد شد و هزینه سنگین لایروبی مجدد به هیچ وجه توجیه پذیر نیست. ولی کارشناسان افغانی صحبت از زیر کشت رفتن 170هزار هکتار تا ۲۴۰ هزار هکتار را مطرح می‌کردند، این آمار انتظارات ملی سنگینی برای مردم منطقه نیمروز ایجاد کرد و ساخت سد کمال خان به یک آرمان ملی تبدیل شد. طبیعی است رودخانه‌ای که در برخی از سال ها بین ۷ تا ۸ میلیارد متر مکعب آب از خود عبور می داد با یک سازه ای که ۵۲ میلیون متر مکعب گنجایش دارد نمی‌توانست هدف اصلی، یعنی ممانعت از رسیدن آب به ایران را عملیاتی کند، لذا تغییراتی در طرح اولیه داده شد و آن هم احداث دیوار خاکریز به طول ۱۷ کیلومتر به منظور هدایت آب پشت سد کمال خان به رود بیابان و سپس رود خشک و در نتیجه انتقال آب به گود زره است که هر آبی به داخل آن ریخته شود تلخ و شور و غیر قابل استفاده می شود. 

هفته‌های گذشته انتشار یک عکس ماهواره‌ای که نشان می داد پس از لبریز شدن مخزن سد کمال خان آب مازاد تغییر مسیر داده و وارد گود زره شده است، موجب ابراز شادمانی افغان ها شد و در کانال های اجتماعی نوشتند که بالاخره رودخانه هیرمند به مسیر تاریخی خود بازگشت، در حالی که مسیر تاریخی رسیدن آب به گود زره از مازاد آب هیرمند و پس از پر شدن کاسه های هامون ها از مسیری به نام شیله بود. این در حقیقت آزمایشی بود برای اینکه بررسی شود که آیا سد کمال خان و مسیر انحرافی آب به هدف خود یعنی خارج کردن آب سیلاب ها از دسترس ایران، رسیده است یا خیر. بعد از انتشار این خبر مسئولین استان سیستان و بلوچستان اعلام کردند که با طالبان مذاکره کرده‌اند و قرار است هیئتی را به منطقه اعزام کنند و چنانچه اثبات شود که آب به سمت گود زره منحرف شده است از طالبان بخواهند که بنا به رسم همسایه داری و میزبانی ایران از پناهندگان و آوارگان افغان در این شرایط بحرانی در افغانستان، طالبان مانع از ضایع و غیرقابل استفاده کردن آب هیرمند شوند و آب را رها کنند که به سمت ایران بیاید. فراموش نکنیم که خوشحالی کاربران فضای مجازی از انحراف آب به گود زره در حالی انجام می شود که روزانه هزاران نفر در مقابل نمایندگی های کشورمان در افغانستان برای فرار از مرگ در اثر گرسنگی منتظر دریافت روادید ورود به ایران هستند و تعداد بیشتری از مسیرهای غیر قانونی روزانه وارد ایران می شوند و در این بازار کساد کار رقیب کارگر ایرانی شوند و کارفرمای سود جوی ایرانی برای فرار از پرداخت حقوق قانونی کارگر ایران کارگر غیر قانونی افغان را به کار بگیرند. به این نوع رفتار باید چشم سفیدی گفت و نه اینکه به قول خان محمد تکل، کمیسار سابق آب هیرمند افغانستان مطالبه حقآبه هیرمند از سوی ایران را چشم سفیدی تعبیر کرده است.  

طبقه گفته مسئولین استان سیستان و بلوچستان گشوده شدن دو دریچه سد کمال خان نتیجه مذاکرات آنها با طالبان بوده است، اما باید صبر کرد و دید که آیا آب به ایران خواهد رسید و یا اینکه به نهر لشکری و برای استفاده کشاورزان افغانستان هدایت می شود. دهانه نهر لشکری به گونه ای طراحی شده است که پایه آب را به سمت نهرلشکری هدایت می شود ولی سیلاب ها با دبی بالا از آن عبور و به سمت ایران می آمد. اکنون که از دریچه های سد روزانه حدود 2 تا 3 میلیون متر مکعب آب رها می شود این همان پایه آب رودخانه در شرایط عادی است که به سمت نهر لشکری هدایت می شود. همان گونه که از ده سال گذشته به این سو که نهر لشکری لایروبی شده بود، در تمام طول سال این نهر آب داشت و عبور این نهر ملو از آب در حاشیه شهر زرنج در همه فصول سال قابل مشاهده بود. امسال اولین سالی است که پس از تکمیل و آغاز آبگیری سد کمال خان کشاورزان افغانستان انتظار داشتند که ۲۴۰ هزار هکتار زمین را زیر کشت ببرند و این آزادسازی آب در واقع پاسخ به درخواست کشاورزان افغانستان از دولت طالبان است. این آزمایشی است برای اینکه آیا به‌صورت عملیاتی آب از دسترس ایران خارج شده و با توجه به اینکه به صورت کنترل شده رها می شود آیا از طریق نهر لشکری برای  مصرف کشاورزان چهاربرجک و چغانسور قابل استفاده است؟

اما در مورد اقدام خصمانه دولت افغانستان ما چه کار باید انجام دهیم. افغانها مشابه این طرح را در مورد هیچ کدام دیگر از رودخانه ها در سایر حوزه های آبریز که آب آن از دسترس افغانستان خارج می شود انجام نداده اند. آنچه موجب شد افغان ها ۸۵ میلیون دلار هزینه کنند که ۵۲ میلیون مترمکعب آب ذخیره کنند و پنجاه هزار هکتار زمین جدید را زیر کشت ببرند این اشتباه محاسباتی آنهاست که فکر می کنند حالا می توانند آب را به ایران بفروشند، و یا طبق روایت اشرف غنی، رئیس جمهوری فراری آب را با نفت معاوضه کنند. 

مصوبه اخیر مجلس شورای اسلامی در مورد انتقال آب از دریای عمان به شمال استان سیستان و بلوچستان پایان رویای افغان ها برای فروش آب به ایران بود. این روزها که دولت طالبان به شدت با مشکلات مالی دست و پنجه نرم می کند و دیگر از کمک های میلیاردی آمریکا هم خبری نیست، طالبان ارزش یک دلار را خوب درک می کنند، امیدواریم که مسئولین استان سیستان و بلوچستان در سرمای زمستان سوخت مجانی در مقابل رهاسازی آب به طالبان نداده باشند. مسئولین محترم توجه داشته باشند که طبق جدول پیوست معاهده هیرمند فقط حقآبه عقب افتاده سه ماه اکتوبر، نوامبر و دسامبر حدود 107 میلیون متر مکعب است که اگر همه آب ذخیره شده در دسترس سد کمال خان را هم تحویل ما بدهند جبران کسری این سه ماه را نمی کند. در حالی که با بازگشایی دو دریچه بالایی (دریچه نیروگاهی) و نه دریچه تحتانی در طول یک ماه و با دریافت آب باران های سیلابی بالادست هیرمند، میزان آبی که وارد رود سیستان می شود حدود 60 میلیون متر مکعب خواهد بود که با سهم تعیین شده طبق معاهده فاصله زیادی دارد که با توجه به جوسازی هایی که در داخل افغانستان شده و همچنین استفاده خود افغان ها از آب رها شده امید چندانی به دریافت میزان قابل توجهی آب نیست و همچنان موضوع تامین آب شرب مردم سیستان یک مسئله امنیتی برای کشور باقی مانده است.

کلید واژه ها: افغانستان ایران سیستان و بلوچستان ایران و افغانستان ایران و طالبان طالبان حسین فرجاد امین مجلس شورای اسلامی هیرمند رودخانه هیرمند سد کمال خان


( ۴۱ )

نظر شما :

خسرو ۰۲ بهمن ۱۴۰۰ | ۱۳:۱۹
واقعا حجم آب سد 52 میلیون مترمکعب است ؟ اگر این مقدار قلیل صحیح باشد چه مقدار از این آب به ایران میرسد؟ حتی اگر نصفش باشد هم چیزی نیست همان بهتر که از دریای عمان آب بیاوریم یا اگر مبلغی که میخواهند کمتر از هزینه آوردن آب از دریای عمان باشد -- مبلغ را بدهیم و کل آب را بخریم
فدوی ۰۲ بهمن ۱۴۰۰ | ۱۳:۵۷
چشم سیاه و سفید نداره . الان زور دست چشم رنگیهاست و چشم سیاه ها هم بازیچه ی آنها . یکی از راه های رفتن رو مخ مردم ایران ، همین اعمال است . به عواملشان می گویند ، شل کن ، فرادیش می گویند ، سفت کن . در این بازه شل و سفت کردن ، هزاران ورق دیازپام و اکسازپام مصرف می شود . مثل برجام که اوباما فقط برای خروج امضایش کرد الان هم ‌ناراحته که افتخار پاره کردنش چرا به ترامپ رسید .
mamzi ۰۲ بهمن ۱۴۰۰ | ۱۶:۳۵
امیدوارم هرچه زود اب شیرین کن های هسته ای احداث شوند و همچنین پناهجویان با کمک مسئولان به سمت اروپا هدایت شوند و زندگی راحتی را در جهان ازاد تجربه کنند :))
محمد ادریس ۰۷ بهمن ۱۴۰۰ | ۲۳:۵۸
من نمی دانم خودتان راجع به دیگران چه رویایی دارید ولی ما اتفاقا بسیار خوشحال هستیم که مشکل کم آبی همسایه مان حل می شود.
محمد ادریس ۰۸ بهمن ۱۴۰۰ | ۰۰:۰۱
ضمنا مهاجر را به خاطر حقوقی انسانی اش میزبانی می کنند و نه به خاطر امتیاز یا منت گذاری