لجاجت بایدن و مسیر دشوار احیای برجام

نویسنده: جان گلَسِر

دیپلماسی ایرانی: دیپلماسی با ایران از زمان روی کار آمدن رئیس جمهوری جو بایدن عمدتا در نتیجه موضع گیری دشوار او برای شروع در بن بست بوده است. دولت بایدن تاکید کرده اگرچه دولت دونالد ترامپ زمانی برجام را ترک کرد که تهران کاملا به آن متعهد بود، اما ایران باید حتی قبل از آنکه ایالات متحده لغو تحریم ها را بررسی کند، اولین گام را در بازگشت به تعهدات هسته ای خود بردارد. ایرانی ها در پاسخ روند گام به گام را پیشنهاد کردند که در آن، دو طرف به طور همزمان به موارد نقض برجام پایان داده و توافق را بازیابی کنند. موضع تند و تیز بایدن که احتمالا با هدف جلب حمایت منتقدان سخت گیر در کنگره اتخاذ شده، چنان لجوجانه است که به نظر می رسد او دست کم تا زمانی که ایران یک گام هر چند کوچک در بازگشت به تعهدات برجامی برندارد، خبری از مفهوم مذاکرات رسمی نخواهد بود.

خوشبختانه بایدن مواضع خود را اندکی نرم کرده است. به بیان بهتر، می توان گفت که دولت دموکرات چند هویج دیپلماتیک پیشنهاد کرده  و امید دارد که ایران به خواسته آن برای برداشتن گام اول پاسخ مثبت دهد. وزارت امور خارجه بایدن برای نشان دادن تمایل بالای خود به توافق اعلام کرد که ایالات متحده دعوت اتحادیه اروپا را برای شرکت در جلسه 1+5 و ایران برای بحث در مورد احیای توافق می پذیرد. دولت همچنین سیاست اعلام شده ترامپ برای اعمال مجدد تحریم های سازمان ملل (که البته از سوی شورای امنیت رد شده بود) را لغو کرد و محدودیت های سفر اعمال شده در دوره ترامپ علیه دیپلمات های ایرانی به ایالات متحده را کاهش داد.

زمانی که طرف های مذاکره به طور واقعی برای گفت و گو گردهم آیند، دیپلماسی خیلی ساده تر می شود چون رهبران می توانند مواضع و اهداف واقعی را با نگرانی کمتری درباره احتمال سوءتفاهم برای طرف مقابل مطرح کنند. گفت و گوهای مستقیم در همان حدی که طرفین همکاری را سودمند بدانند، می تواند امکان یافتن شیوه های پیشروی در عین حفظ وجهه و بدون برانگیختن مخالفت های داخلی را فراهم آورد. اگر بخت هم با آنها یار شود، این پویایی می تواند به ایران و آمریکا در غلبه بر آنچه همچنان یک سری خواسته های لجوجانه از سوی دولت بایدن به شمار می رود، کمک کند.

نیویورک تایمز نوشته: «اولین مانع برای احیای توافق احتمالا اقدامات سیاسی دشوار و ظریف بر سر این مساله است که کدام طرف اولین گام را برمی دارد. بلینکن گفته دولت بایدن معتقد است که احیای صرف توافق قبلی کافی نیست. او اهداف دیگری هم دارد که تمدید و تعمیق توافق در تلاش برای مهار توانایی فزاینده موشکی ایران و حمایت آن از گروه های تروریستی و دولت بشار اسد در سوریه را شامل می شود و اینها موضوعاتی هستند که ایران گفته است روی میز نخواهند بود.»

لازم به یادآوری است که بسیاری از مقاماتی در دولت اوباما درباره برجام با ایران مذاکره و در سال های اخیر از توافق هسته ای دفاع کردند، همان مقاماتی هستند که اکنون می گویند بازگشت صرف به برجام کافی نیست. ادامه برخی مناسبات در برجام از نظر تئوری ذاتا اتفاق بدی نیستند؛ اما با توجه به بی اعتمادی شدید بین ایالات متحده و ایران که در نتیجه پشت کردن ترامپ و تهاجم آشکار او به ایران تشدید شده، جای تعجب است که چرا دولت بایدن صریحا بازگشت به شرایط پیشین را رد می کند و چرا بر اهدافی اصرار می ورزد که برای ایران قابل قبول نیستند؟!

به احتمال زیاد، آنچه که باعث موضع گیری بی نتیجه دولت بایدن در قبال ایران می شود، سیاست های داخلی ایالات متحده است. از یک سو، بایدن برای سخت گیری به تهران تحت فشار شاهین ها در واشنگتن و پایتخت های «شرکا» در خاورمیانه است. از سوی دیگر، تصورات بی اساس درباره اینکه ایران تهدیدی جدی برای امنیت ملی ایالات متحده است، قوه مجریه در واشنگتن را از تعامل با تهران باز می دارد. باورهای غلط درباره تهدید احتمالی ناشی از توانایی موشکی ایران (که هدف از آن جلوگیری از حملات احتمالی دشمنان منطقه ای به شدت مسلح است) سبب شده بایدن در همان ابتدا یک سری خواسته های حداکثری را بیان کند؛ اما این فشارها دستیابی به یک توافق را دشوارتر می کند. این احتمال هم وجود دارد که فشار بیشتر ناشی از جاه طلبی شخصی بایدن باشد: از نظر به یاد گذاشتن میراث، دستیابی به توافقی جدید و بهتر خیلی تاثیرگذارتر از بازگشت ساده به دستاوردهای دولت قبلی خواهد بود!

دستیابی به هدف خارج کردن آمریکا از باتلاق خاورمیانه تا زمانی که تصویرسازی از ایران به عنوان یک دشمن کمرنگ نشود و نگرانی آمریکا تسکین نیابد، دشوار خواهد بود. دیپلماسی راهی مطمئن برای دستیابی به این اهداف است. اگر دولت بایدن چنین اهدافی را دنبال می کند، دیپلماسی مسیر اوست، اما با موضع سختگیرانه و لجوجانه ای که گرفته، بعید است که زود به این اهداف برساند. تنها شاید اگر بخت با دولت بایدن یار باشد، گفت و گوهای مستقیم (در چارچوب 1+5) که بایدن روی گشوده به آن نشان داده، بتوانند به ایالات متحده و ایران در رسیدگی به مسائل داخلی و دستیابی به توافق مورد نظرشان کمک کنند.

منبع: موسسه کاتو / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34