تنظیم زمان در قره باغ به وقت مسکو

نویسنده: جبار علایی، کارشناس مسائل قفقاز

دیپلماسی ایرانی: روز 22 دی ماه 99 در اوج سرمای مسکو، رهبران سه کشور روسیه، آذربایجان و ارمنستان در یکی از سالن های کوچک کاخ کرملین گرد آمدند. رئیس جمهور فدراسیون روسیه، ولادیمیر ولادیمیروویچ پوتین، پس از به آغوش کشیدن ابتدا الهام علیف، رئیس جمهور جمهوری آذربایجان و سپس نیکول پاشینیان، نخست وزیر جمهوری ارمنستان، میهمانانش را به پشت میز بیضی شکل دعوت کرد. میهمانان جنوب قفقازی این بار کنار هم در یک طرف میز و روبروی میزبان جلوس کردند. برای هر یک از میهمان ها روی میز چند برگ کاغذ، یک روان نویس و یک مداد از قبل تدارک شده بود تا اگر چیزی برای یادداشت باشد از قلم نیفتد. بیانیه پایان چهار ساعت مذاکره، دست ولادیمیر پوتین بود که با جدیت تمام و بی مکث به زبان روسی که برای هر دو میهمان اصطلاحات حقوقی، وزن و بار معنایی آن قابل فهم بود خوانده شد. پوتین در حالیکه به سمت میز خیز داشت و با مراقبت از اینکه متن بیانیه را بی کم و کاست به سمع میهمانان قفقازی که به صندلیشان کامل تکیه داده بودند و وقت زیادی هم نداشتند، رساند. 

پاشینان تنها کسی بود که کیف پر و نه چندان مرتب خود را به نشست آورده بود شاید تصور می کرد برادران مسیحی ارتودوکسش قبلا سفارش های لازم را کرده اند و او این بار می تواند با کیف پر برگردد. نخست وزیر پاشینیان خیالش آسوده بود از اینکه این بار دیگر او نماینده ارامنه قره باغ نیست و بار" آرتساخی ها" را هم به دوش نخواهد کشید.

دیدارها و نشستهای قبلی نشان داد که رئیس جمهور علیف از همکاران ارمنستانی اش حافظه بهتری دارد. او به خاطر داشت که یک روز قبل از 10 نوامبر که پیروزی عملیات ارتش مظفر آذربایجان را متوقف کرد چقدر مهم است. روزی که در شب آن هلیکوپتر روسی از سوی توپخانه آذربایجان مورد اصابت قرار گرفت و بلافاصله از سوی وزارت امور خارجه جمهوری آذربایجان اعلام شد این اقدام کاملا سهوی بوده و باکو حاضر است تمامی خسارت های آن را جبران کند. چیزی به پایان شب 9 نوامبر نمانده بود که بیانیه سه جانبه توقف درگیری ها امضا شد و نقشه راهی شد برای ادامه. اما نکته قابل تأمل اینکه چند روز قبل از نشست مسکو، بازرسان روسی اعلام کردند که هلیکوپتر روسی در خارج از منطقه درگیری ساقط شده است و عاملان آن باید مجازات شوند. علیف در مقابل رئیس جمهوری نشسته بود که بارزسان آن اعلام کرده بودند هلیکوپتر نظامی کشورش هدف قرار گرفته است آن هم در حین اجرای مأموریت در خارج از مناطق درگیری. بنابراین هوش علیف که بزرگ شده کرملین است می توانست به درک ادبیات کرملین که از زبان پوتین جاری می شد کمک کند. 

رئیس جمهوری روسیه با ابراز رضایت از اوضاع فعلی حاکم بر شرایط قره باغ و پای بندی به مفاد ده گانه بیانیه سه جانبه 9 نوامبر از سوی طرفین درگیر، خبر از توافق جدید داد. گزارش خبرگزاری اسپوتنیک حاکی است: "بر اساس بیاینه پایانی نشست سه جانبه 11 ژانویه/22 دی ماه گروه کاری قره باغ متشکل از معاونان نخست وزیر سه کشور روسیه، آذربایجان و ارمنستان شکل می گیرد که این گروه در چند روز آینده و تا 30 ژانویه جاری تشکیل جلسه می دهد." اولین وظیفه اعلام شده گروه کاری که هدف از مأموریت آن توسعه قره باغ یاد شده این است که این گروه باید مسیرهای تحقق بند 9 بیانیه سه جانبه 9 نوامبر را تنظیم و ارائه کند. بر این اساس اولویت گروه کاری بررسی احیاء و ساخت زیرساخت های مواصلاتی که راه آهن و جاده های جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان را به هم متصل می کند و زمینه را برای کریدور بین المللی فراهم می کند. دو طرف باید برای امنیت این کریدورها تضمینات لازم ارائه دهند. گروه مورد نظر باید تا یکم مارس جدول عملیاتی ارائه کند. 

منظور از کریدور بین المللی این است که زیرساخت های مواصلاتی روسیه از طریق خاک جمهوری آذربایجان به ارمنستان می پیوندد یعنی کریدور روسیه – آذربایجان – ارمنستان. این کریدور احتمالاً جایگزین جاده ترانزیتی روسیه – گرجستان – ارمنستان خواهد شد و دست مسکو را برای حمل و نقل های بیشتر باز می گذارد. رئیس جمهور پوتین در پایان دیدار سه جانبه در کنفرانس خبری هم اعلام کرد صلح بانان روسی در قره باغ به تعهداتشان طبق رضایت طرفین ادامه می دهند و خبری از درگیری جدی نیست. 

الهام علیف، رئیس جمهور آذربایجان در همان نشست خبری با تشکر ویژه از پوتین گفت که این دیدار برای توسعه امنیت پایدار منطقه ای بسیار ضروری بود. وی اشاره کرد که مطمئن است که دیگر کشورهای همسایه هم در این کریدورها فعالانه مشارکت خواهند کرد. رئیس جمهور علیف هرچند گفت که کشورش اراده لازم برای پایان بخشیدن به رویدادهای ماه های سپتامبر و نوامبر (44 روز درگیری در این دوماه اتفاق افتاد و آذربایجان 40 درصد اراضی اشغال شده اش را از طریق عملیات آزاد کرد 30 درصد را طبق بیانیه سه جانبه 9 نوامبر از طریق دیپلماتیک بدست آورد) دارد اما هیچ اشاره ای به وضعیت حقوقی و سیاسی قره باغ و ابهاماتی که در این باره وجود دارد، نکرد. حال آنکه انتظار می رفت این بار در مسکو به طور شفاف در مورد رژیم حقوقی، دولت خودخوانده، و تعیین وضعیت شهروندی ارامنه ساکن در قره باغ مذاکراتی صورت گیرد، نگرفت و مسکوت ماند. 

ناراضی ترین فرد اجلاس مسکو برخلاف اسلاف خویش این بار مقام ارمنستانی بود. نخست وزیر پاشینیان در کنفرانس خبری پس از اجلاس هر چند از تلاش های پوتین تشکر کرد اما ابراز تأسف کرد که مناقشه قره باغ به قوت خود باقی است و هنوز رژیم حقوقی و اداری آن مشخص نیست. 

بدین ترتیب مهمترین مسئله اختلاف برانگیز تاریخ در جنوب قفقاز با ابهامات بیشتری به آینده سپرده شد. پاسخ یافتن برای مسائل حل نشده هنوز زود است بی شک زمان به وقت مسکو تنظیم خواهد شد. دو کشور ارمنستان و آذربایجان باید تا باز شدن یخ های مسکو در بهار آینده منتظر بمانند.