اقتصاددانی که بحران ارزی امروز ترکیه را پیش‌بینی کرده بود

نویسنده: لاندن توماس جونیور

دیپلماسی ایرانی: تیم لی همه هفت سال گذشته را به هشدار درباره وقوع یک بحران مالی در ترکیه گذرانده و گفته بود که چنین بحرانی بازارهای جهانی را به آشوب می کشد. هیچ کسی به او گوش نکرد. اما اکنون، سقوط ارزش لیر و احتمال نیاز ترکیه به بسته کمک های مالی در آینده نزدیک، سرمایه گذاران را از بازار ترکیه فراری داده است. ارزش لیر ترکیه تنها در معاملات روز جمعه 16 درصد کاهش یافت. لیر از ابتدای سال جاری میلادی تاکنون 70 درصد از ارزش خود را از دست داده و به کمترین سطح رسیده است؛ هر دلار آمریکا اکنون در برابر 6.4 لیر معامله می شود.

اما نشانههایی وجود دارد که از کشیده شدن آشفتگی به خارج از ترکیه هم حکایت دارد. ارزش سهام بانک های اروپایی که بزرگ ترین وام دهندگان به بانک های ترکیه محسوب می شوند، روز جمعه به شدت کاهش یافت. سرمایه گذاران نگران این مساله هستند که یک سری ورشکستگی های شرکتی در ترکیه به ورشکستگی بخش بانکی در این کشور بیانجامد. ارزش ارزهای بازارهای نوظهور همچون چین، برزیل و مکزیک نیز کاهش یافته است. شاخص های سهام در وال استریت هم روز جمعه بیش از یک درصد افت داشتند.

تیم لی که تا سال 2003 بیش از 20 سال به عنوان کارشناس اقتصادی در شرکت مدیریت سرمایه جی تی در بریتانیا فعالیت کرده بود، در سال 2011 پیش بینی کرد که حدود یک دهه ولع شرکت های ترکیه ای و فعالان املاک و مستغلات برای وام های ارزان خارجی نه تنها برای ترکیه، بلکه برای کل جهان پایان ناخوشایندی خواهد داشت. اکنون به نظر می رسد پیش بینیای که تا این لحظه نادیده گرفته شده بود، دارد به حقیقت می پیوندد. او روز جمعه گفت: «ترکیه یک قناری در معدن زغال سنگ است. بحران دیگری خواهیم داشت که از برخی جهات از بحران سال 2008 خیلی وخیمتر خواهد بود.»

یکی دیگر از پیش بینی های تیم لی این بود که ترکیه به بسته کمک های مالی 100 میلیارد دلاری نیازمند می شود. در آن زمان، بانک های مرکزی سراسر جهان در تلاش برای بهبود شرایط از بحران مالی جهانی در حال تزریق پول به اقتصادهای خود بودند. لی به این مساله اشاره کرد که بانکهای ترکیه به دلار استقراض می کنند تا به رشد سریع شرکت های ترکیه‌ای کمک کنند و از این رو، اقتصاد ترکیه به تامین مالی از سوی سرمایه گذاران خارجی وابسته می شود. او شرایط ترکیه را با وضعیت تایلند در سالهای نزدیک به بحران مالی آسیا در سال 1997 قابل مقایسه دانست و در یادداشتهای ماهانهاش به سرمایه گذاران هشدار داد که سرمایه گذاری در ترکیه مخاطراتی دارد.

او در یادداشتهای سال 2013 به طور خاص به مخاطره پیش روی لیر ترکیه اشاره کرد که در آن زمان با نرخ 1.9 در برابر دلار معامله می شد. در آن زمان شرایط اقتصادی ترکیه فریبنده بود و احتمال بروز مشکل در آن بسیار اندک به نظر می رسید. تصور اینکه نرخ مبادلاتی لیر در برابر دلار به 7.2 برسد، بسیار دور از ذهن بود. از این رو، سرمایه گذاران هشدار تیم لی را که غیرواقعی به نظر می رسید، نادیده گرفتند.

امروز به گزارش گروه تجارت بانکی «اینترنشنال فاینانس»، حجم کلی بدهیهای شرکت‌های ترکیه به ارز خارجی به 5.5 تریلیون دلار میرسد. و ترکیه بیش از هر بازار نوظهور دیگری به این بدهی ارزی تکیه کرده است و این وامها که عمدتا به دلار هستند حدود 70 درصد از اقتصاد ترکیه را تشکیل می دهند. شرکتهای ترکیه و فعالان در املاک و مستغلات از این وامها برای تاسیس کارخانههای جدید، ساخت مراکز خرید و برجها استفاده کرده است. تهدید موجود در چنین رویکردی خطر کاهش ارزش لیر در برابر دلار است چرا که هزینه بازپرداخت این وامها را برای شرکتهای ترکیه‌ای به شدت بالا میبرد. برخی از این شرکتها اعلام کردهاند که توانایی بازپرداخت بدهیهایشان را ندارند.

مخاطره کشیده شدن بحران ترکیه به دیگر بازارهای جهانی هم وجود دارد. سرمایه گذاران آمریکایی اکنون مالک حدود 25 درصد از اوراق قرضه ترکیه و بیش از نیمی از سهام شرکت‌های ترکیه‌ای هستند.

پیشبینی تیم لی این است: رودخانه نقدینگی جهان خشک خواهد شد؛ ارزش دلار بالا خواهد رفت و یک سری تشنجهای مالی رخ خواهد داد. سرمایه گذاران ابتدا از بازارهای نوظهور، بعدتر از اروپا و در نهایت از بازارهای سهام و اوراق قرضه آمریکا خواهند گریخت. او گفت: «این مرتبه بحران بانکی رخ نخواهد داد؛ بحران مربوط به بازارهای مالی خواهد بود و من مطمئنم که چنین بحرانی رخ میدهد.»

 منبع: نیویورک تایمز / مترجم: طلا تسلیمی