آیا پیونگ یانگ، توکیو را فریب داد؟

دیپلماسی ایرانی: درست در برهه ای که جامعه جهانی به این باور رسیده است که اتحاد برعلیه سرکشی های پیونگ یانگ نتیجه داده و سرانجام چین نیز تحریم های یکجانبه اقتصادی را بر ضد دولت کره شمالی به اجرا گذاشته است، سفر مشاور ویژه نخست وزیر ژاپن و دیدار با کیم یونگ نام که به عنوان دومین فرد مهم در ساختار قدرت کره شمالی شناخته می شود بار دیگر موضوع کره شمالی را به صدر اخبار منطقه آسیای شمال شرقی بازگرداند. سفر ایجیما ایسائو، که به عنوان مشاور ویژه نخست وزیر تنها دربرابر شینزو آبه-رهبر حزب حاکم ژاپن- پاسخگو است از جهات مختلف دارای اهمیت است که در این نوشتار به بررسی 3 مورد مهم آن خواهیم پرداخت. این موضوعات عبارت هستند از: آیا بازدید آقای ایجیما از کره شمالی به دعوت دولت پیونگ یانگ بوده است و یا اینکه از طرف حزب حاکم لیبرال دموکرات ژاپن بوده است؟ دوم اینکه آیا از ابتدا بنابراین بوده است که این سفر بازتاب مطبوعاتی داشته باشد؟و نهایتا، دستاوردهای احتمالی ژاپن از این بازدید چه خواهد بود؟

الف) مساله لاینحل ژاپنی های ربوده شده

با توجه به قرائن موجود باید این بازدید را به دعوت کره شمالی دانست. به نظر می رسد که کره شمالی با مطرح کردن مجدد موضوع ژاپنی های ربوده شده، دولت ژاپن را بر آن داشته تا وارد گفتگو برای حل این مساله شود. در بین سالهای 1970 تا 1980 کره شمالی اقدام به ربودن اتباع ژاپن نمود. بنابر اعلام دولت ژاپن 17 نفر توسط کره شمالی ربوده شده اند. در سپتامبر 2002 کره شمالی نهایتا به این حقیقت اعتراف کرد و در اکتبر همان سال 5 نفر از ربوده شدگان به ژاپن بازگردانده شدند. اما در مورد سرنوشت افراد دیگر کره شمالی همچنان برانکار قضیه اصرار می ورزد. از طرفی به دلیل وجود مشکلات بیشمار در ادعاهای پیونگ یانگ، تا امروز توکیو براین باور است که افراد دیگر نیز به اجبار در کره شمالی نگه داشته شده اند. درکنار تهدیدات نظامی و بلندپروازی های هسته ای کره شمالی، موضوع ربوده شدگان را باید مهم ترین مانع برای عادی سازی روابط میان دوکشور دانست.

اما آنچه که موجب می شود تا بازدید ایجیما از کره شمالی را به دعوت کره شمالی دانست، سابقه داشتن این موضوع است. در سال 2002 تنها 5 ماه پس از آنکه جرج بوش، رئیس جمهور آمریکا، از کره شمالی به عنوان عضوی از محور شرارت نام برد این کشور به اقدام نظامی برعلیه کره جنوبی روی آورد و پس از شکست در نبرد با همسایه جنوبی، با مطرح کردن موضوع ربوده شدگان، موفق شد تا نظر موافق ژاپن را برای نشست سران جلب کند. در سپتامبر 2002 برای اولین بار نخست وزیر ژاپن در پیونگ یانگ با کیم جانگ ایل دیدار کرد و در نتیجه این مذاکرات 5 نفر از ربوده شدگان آزاد شدند.

اکنون نیز پیونگ یانگ در شرایط مشابه- و چه بسا شرایط بدتر- با سال 2002 قرار گرفته است. پس از پرتاب موفقیت آمیز موشک قاره پیما(به زعم این کشور برای قراردادن ماهواره در مدار زمین)، آزمایش هسته ای که به گواه کارشناسان بسیار قدرتمندتر از دفعات پیش بوده است و نهایتا تهدید به استفاده از سلاح هسته ای برضد آمریکا و متحدانش، اینک کره شمالی در انزوای کامل قرار گرفته است. این انزوا را می توان حاصل از اتحاد قدرت های جهانی دربرابر پیونگ یانگ دانست که با تصویب قطعنامه جدید توسط شورای امنیت سازمان ملل آغاز و با اجرای تحریمات اقتصادی ازجانب چین تکمیل گردید.

از آنجا که موضوع مربوط به ربوده شدگان ژاپنی برای سیاستمداران این کشور «نبرد با زمان» دانسته می شود، می توان بازدید ناگهانی مشاور ویژه نخست وزیر ژاپن از کره شمالی را به دعوت پیونگ یانگ و برای گفتگو پیرامون سرنوشت اتباع ژاپن دانست.

ب) فرصت طلبی پیونگ یانگ

کره شمالی را باید به طور قطع کشوری دانست که دست از تلاش برای کسب مشروعیت جهانی کشیده است. بنابر شواهد موجود، سیاست خارجی پیونگ یانگ بر «دیپلماسی پارتیزانی» استوار است. اکنون که این کشور در انزوای کامل قرار گرفته است بیش از آن که نگرانی بابت تهدیدات این کشور وجود داشته باشد، قدم بعدی کیم جانگ اون در زمینه دیپلماسی دارای اهمیت است. همانگونه که سفر ناگهانی فرستاده ژاپن به کره شمالی تعجب بسیاری را برانگیخته است می توان انتظار اقدام غیرمنتظره دیگری مانند سفر ناگهانی کیم جانگ اون به چین را هم داشت. اما بسیاری از تلاش های دیپلماتیک کره شمالی بیش از آنکه معطوف به نتایج حاصل از مذاکرات با قدرت های خارجی باشد، مصرف داخلی دارند. شاید بهترین دلیل برای طرح این ادعا که از ابتدا قرار براین بوده است که سفر ایجیما به کره شمالی محرمانه باقی بماند، ظاهر حیرت زده او هنگام پایین آمدن از پلکان هواپیما باشد. مشاهده دوربین های بسیاری که در پایین پلکان هواپیما در انتظار مخابره تصویر او بودند بهت فرستاده ژاپن را برانگیخت. دلایل دیگر برای این مدعا نیز عدم داشتن پاسخ مناسب از سوی وزارت امورخارجه ژاپن و همچنین عدم پاسخگویی آبه در برابر سئوالات اعضای پارلمان ژاپن را می توان برشمرد که همه حکایت از محرمانه بودن این سفر دارد.

از طرفی تصاویر منتشر شده از دیدار ایجیما ایسائو و کیم یونگ نام نیز ظن مصرف داخلی داشتن این مذاکرات را تقویت می کند. از جمله آنها تصویری است که فرستاده ویژه ژاپن را در حال عذرخواهی از کیم یونگ نام نشان می دهد. در واقع خم کردن اندک گردن در هنگام مصافحه جزیی از فرهنگ ژاپنی است اما در تمام تصاویری که از مذاکرات سال 2002 و 2004 موجود است، هیچ یک از اعضای هیئت ژاپنی گردن خود را خم نکرده اند تا جلوی سواستفاده های کره شمالی گرفته شود. از آنجا که آقای ایجیما خود عضوی از آن هیات بوده است و بنابر ادعای برخی دیگر از همراهان او در آن سفرها، خود وی تاکید زیادی برتوجه به شیوه مصافحه داشته است، تصویر منتشر شده را باید یکی از دستاوردهای مهم پیونگ یانگ از این مذاکرات دانست.

علیرغم اینکه هنوز هیچ اطلاعی از محتوای موضوعات مطرح شده در این مذاکرات موجود نیست می توان انتشار این تصویر را در پاسخ به مقاله منتشر شده در روزنامه حزب کارگر کره شمالی دانست که تنها یک روز قبل از ملاقات میان این دو به این موضوع اشاره کرده بود که ژاپن باید از ظلم هایی که به ملت کره روا داشته است عذرخواهی کند. مقاله ای که به ادعای «نودونگ شینمون» (روزنامه کار) توسط یک شخص عادی نوشته شده بود. ادعایی که صدالبته قابل باور نیست. بهرروی باید پذیرفت که اکنون ژاپن به حکومت کیم جانگ اون کمک کرده است تا به مردم کره شمالی اعلام کند که در نتیجه تهدیدات اخیر دولت ژاپن نماینده ای را برای عذرخواهی فرستاده است.

ج) شینزو آبه در گذرگاه تاریخی

پس از اینکه شینزو آبه به عنوان رهبر حزب لیبرال دموکرات موفق شد که در انتخابات دسامبر سال گذشته مجددا کابینه محافظه کار را برسرکار بیاورد، نه تنها اقتصاد این کشور جانی دوباره گرفت بلکه تغییرات مهمی در سیاست خارجی ژاپن رخ داد. اکنون که آمار حکایت از رشد 3 درصدی تولید ناخالص داخلی ژاپن در سه ماه گذشته دارد تاثیرات مثبت سیاست مالی اعمال شده از سوی کابینه آبه بیشتر رخ می نماید. هرچند که کاهش قیمت ین دربرابر دلار بسیار سریع تر از آنچه پیش بینی می شد در حال رخ دادن است و نگرانی هایی از این بابت وجود دارد اما به نظر می رسد که پس از یک دهه رکود، مجددا چرخ اقتصاد ژاپن به کار افتاده است. این موضوع از این لحاظ دارای اهمیت است که در انتخابات مجلس علیای ژاپن که حدودا 2 ماه دیگر برگزار می شود حزب لیبرال دموکرات موفق خواهد شد اکثریت را کسب کند و تا حدود زیادی آزادی عمل بیشتری در قانونگذاری به دست بیاورد. اما اقتصاد تنها مولفه موثر بر صاحبان رای نخواهد بود. چه اینکه روابط ژاپن و همسایگانش دچار بحران بزرگی شده است.

اختلافات ارضی با چین برسر حاکمیت جزایر سنکاکو/دیائویو با چین و در سطح پایین تری با تایوان، اختلافات ارضی با کره جنوبی برسر حاکمیت تاکه شیما/دوکدو، اختلافات ارضی با روسیه برسر حاکمیت جزایر کوریل/هوپو درکنار اختلافات موجود میان ژاپن با چین و دو کره بر سر پذیرفتن جنایات صورت گرفته توسط نظامیان ژاپنی در زمان جنگ جهانی دوم موجب شده است که این کشور در زمینه سیاست خارجی در پیش بگیرد. از مهمترین موارد می توان به تلاش برای تقسیم مناطق مورد اختلاف با روسیه در قبال مشارکت های اقتصادی جدید اشاره نمود.

در این بین نقش آمریکا به عنوان متحد نظامی ژاپن را نیز نباید فراموش کرد. علیرغم اینکه ظواهر نشان از مناسبات خوب دو کشور دارد اما تغییرات صورت گرفته در دوره جدید ریاست جمهوری باراک اوباما نگرانی هایی را برای این کشور به وجود آورده است. برای مثال برخلاف سنت موجود اولین مقصد سفرهای خارجی نخست وزیر ژاپن نه ایالات متحده آمریکا که کشورهای آسه آن بود. همچنین به نظر می رسد که سفر جان کری به چین در اوج بحران شبه جزیره کره، پیامدهای خوبی برای ژاپن نداشت. چه اینکه برخلاف بسیاری از مواقع که کاخ سفید در اختلافات ارضی موجود میان ژاپن و چین به صورت غیرمستقیم جانب ژاپن را می گرفت، موضع گیری اخیر وزارت امور خارجه آمریکا تنها اشاره به این داشت که هیچ یک از طرفین درگیر نباید به بحران ارضی موجود دامن بزنند که برخی تحلیلگران بر این عقیده هستند که این موضع گیری اشاره غیرمستقیمی به ژاپن دارد. همچنین این نگرانی وجود دارد که مواضع دولت آبه موجب همگرایی بیشتر چین و کره جنوبی شده است زیرا به صورت غیررسمی اعلام شده است که خانم پارک برخلاف اعقاب خود، چین را به عنوان دومین مقصد سفرهای خارجی خود برگزیده است. با در نظر گرفتن تمامی موارد مطرح شده می توان اهداف احتمالی مدنظر شینزو آبه را به صورت زیر برشمرد:

1) حل مساله ربوده شدگان ژاپنی دارای اهمیت بسیار زیادی در افکار عمومی ژاپن است. اگر وی بتواند با باز کردن باب مذاکرات در این زمینه موجبات رهایی تمام افراد باقیمانده را فراهم بیاورد به عنوان یک نخست وزیر مقتدر شناخته خواهد شد و حزب لیبرال دموکرات در انتخابات مجلس علیا به طور قطع اکثریت را کسب خواهد کرد. اهمیت این موضوع در این است که اولا تلاش هایی از طرف محافظه کاران برای ایجاد تغییرات در بخش هایی از قانون اساسی در حال صورت گرفتن است که کسب اکثریت در مجلسین و همچنین باور عمومی به توانایی رهبری آبه راه را برای این تغییرات هموارتر خواهد کرد. ثانیا احتمال تدوام حضور آبه در قدرت بیشتر خواهد شد که این موضوع به معنی اتمام دوران بی ثباتی طولانی(پس از اعلام بازنشستگی کویزومی اکثر کابینه های تشکیل شده زیر یکسال دوام آورده اند) در سیاست این کشور خواهد بود. واکنش مثبت بسیاری از تحلیلگران و حتی اعضای احزاب مخالف نسبت به این اقدام شاهدی براین مدعاست.

2) اعلام مخالفت ضمنی آمریکا و کره جنوبی با سفر صورت گرفته نشانگر این واقعیت است که هیچ هماهنگی قبلی با دیگر کشورها در این زمینه صورت نگرفته بوده است. شاید بتوان این اقدام ژاپن راواکنش این کشور به سیاست های همسایگانش(و تا حدودی سیاست های ایالات متحده) دانست. در شرایطی که چین و کره جنوبی با جنگ رسانه ای در تلاش اند که ژاپن را به حاشیه برانند و امتیازاتی را از این کشور کسب کنند، ملاقات ایجیما با دومین مقام بلندپایه کره شمالی می تواند هشدار جدی ای باشد. مسلما ژاپن مستقمیا وارد مذاکره درباره خلع سلاح هسته ای کره شمالی نخواهد شد اما در پیش گرفتن این رویه نشانه مهمی از ناکارآمدی مذاکرات شش جانبه(که اکنون مدتهاست متوقف شده است) خواهد بود. یقینا دولتمردان کره جنوبی برنخواهند تابید که در انجام مذاکرات با همسایه شمالی، ژاپن در جایگاه بالاتری قرار بگیرد.

3) برخلاف دو مورد فوق که با پیش فرض موفقیت آمیز بودن این سفر است، می توان به هوشمندی آبه در انتخاب فرستاده ویژه اشاره کرد. چنانچه ژاپن موفق نشود به اهداف مدنظر خود از این سفر دست بیابد می تواند با شخصی جلوه دادن آن پاسخگوی افکار عمومی باشد. ایجیما ایسائو هیچ زمان دارای جایگاه حقوقی نبوده است. چه در زمان نخست وزیری کویزومی و چه اکنون که به عنوان مشاور آبه فعالیت می کند جایگاه او به عنوان فردی غیردولتی شناخته می شود. ضمن اینکه اندکی پیش از این سفر موضوع واگذاری ساختمان متعلق به انجمن کره ای های ساکن ژاپن(که درگذشته به نوعی نقش سفارت کره شمالی در ژاپن را ایفا می کرد)در رسانه ها مطرح شد. همچنین براساس گزارشات جمعی از کره ای های ساکن ژاپن نیز در هواپیمای حامل آقای ایجیما حضور داشته اند که می تواند به این ظن قوت ببخشد که نهایتا هدف از انجام این سفر تنها مذاکره درباره سرنوشت مناقصه این ساختمان اعلام شود.

در حال حاضر نه تنها سیاستمداران و افکار عمومی ژاپن در انتظار بازگشت فرستاده ویژه آبه و شنیدن محتوای مذاکرات هستند، بلکه کره جنوبی و آمریکا نیز در انتظار اطلاعات بیشتر برای موضع گیری جدید هستند. اتمام  شینزو آبه با اجرای اصلاحات اقتصادی نشان داده است که قدرت ریسک پذیری بالایی دارد. به زودی روشن خواهد شد که این اقدام متهورانه او نیز به مانند اصلاحات اقتصادی در کوتاه مدت نتایج روشنی خواهد داشت یا خیر. /16